Ongemakkelijke gesprekken
De helft van de wereldbevolking maakt het maandelijks mee: menstruatie. Toch is het een onderwerp gehuld in nevelen. De reclames voor maandverband en tampons proberen het bestaan van menstruatiebloed zo goed als mogelijk te vermijden met beelden van sportende vrouwen en mysterieuze lichtblauwe vloeistoffen die over inlegkruisjes worden gegoten. Maar ook in de academische wereld is menstruatie een veelal genegeerd en dus slecht begrepen onderzoeksobject. Tijdens de eerste avond in de serie ‘Ongemakkelijke gesprekken’ gingen neurowetenschapper Anne Marieke Doornweerd (UU) en historicus dr. Karen Hollewand (UU) met elkaar én het publiek in gesprek over de menstruatiecyclus. Waarom doen we alsof menstruatie niet bestaat en waar leidt dat toe?
De geschiedenis van menstruatie
In allerlei historische bronnen van de mensheid staat de maandelijkse stonde al beschreven. Van de oude Grieken tot aan nu, en alle eeuwen ertussen. Het onderwerp is vaak omgeven met schaamte. Kunnen we daaruit opmaken dat menstruatie in het verleden als een ongemakkelijk onderwerp werd ervaren? ‘Ja en nee’, vertelt dr. Karen Hollewand: ‘Over het algemeen wel. Onder vrouwen varieert het ook in het verleden, net zoveel als nu. Maar we moeten ons realiseren dat historische bronnen geschreven werden door mannen, die het vaak wel ongemakkelijk vonden.’ Het algemene gebrek aan kennis rondom menstruatie, in combinatie met het religieuze idee dat menstruatie het gevolg was van Eva's zonde, resulteerden door de eeuwen heen in vreemde mythes. Zo zou door menstruatie het deeg niet rijzen, het vlees bederven en de melk en mayonaise doen klonteren. Hollewand vult aan: ‘Hoewel menstruatie wel altijd werd gerelateerd aan gezond zijn en kinderen krijgen, was er ook een ander beeld. Vrouwen zouden over het zwakkere lichaam beschikken en door de maandelijkse bloeding minder sterk en stabiel zijn.’ Hoewel het overgrote deel van de mythes is verdwenen, blijft onbegrip wel bestaan. Toen Sally Ride, de eerste Amerikaanse vrouwelijke astronaut, in 1983 de ruimte in ging kreeg zij van mannenbolwerk NASA maar liefst honderd tampons mee (met de touwtjes aan elkaar geknoopt!). Ze ging slechts een week. De reden volgens NASA? "We just want to be safe"...
Gebrek aan wetenschappelijk onderzoek
Dat gebrek aan kennis is niet slechts een probleem van NASA. Er is schokkend weinig wetenschappelijk onderzoek naar. Hollewand: ‘Er wordt vijf keer meer geld gestoken in onderzoek naar erectiestoornissen dan in PMS [premenstrueel syndroom, red.] bijv.’. Anne Marieke Doornweerd beaamt dit: 'Er wordt inderdaad te weinig onderzoek gedaan, maar het is ook lastig om menstruatie wetenschappelijk te onderzoeken omdat die menstruatiecycli van vrouwen zo van elkaar verschillen’. Door de fluctuerende hormonen zijn vrouwen een minder stabiele onderzoeksgroep dan de standaard jonge witte mannen die meestal worden ingezet bij onderzoek. Daardoor zijn ingewikkelde experimenten nodig, met veel meetmomenten. Dit bemoeilijkt het verkrijgen van financiering, ook al betreft dit onderzoek naar de helft van de wereldbevolking. Een belangrijk gevolg is dat er weinig data is. Daardoor weten mensen die menstrueren zelf en soms hun artsen ook niet of een bepaalde menstruatiecyslus abnormaal is. Zo lopen ze mogelijk lang met gezondheidsklachten rond.
Is menstruatie nog wel taboe?
Hoe ongemakkelijk is menstruatie eigenlijk nog als gespreksonderwerp. We hebben het er nu toch over? In een wereld waarin het mannelijke lichaam als de norm wordt gezien en het vrouwenlichaam als de uitzondering, levert dit structurele problemen op voor vrouwen op zowel sociaal, cultureel als medisch en academisch gebied. Vrouwen bewegen door een wereld gemaakt voor en door mannen.Volgens Hollewand heeft het schrijnende gebrek aan wetenschappelijke kennis het taboe rondom menstruatie versterkt. ‘Dit wordt pas recentelijk onderzocht, er is nog veel in te halen’. Toch hebben zowel Hollewand als Doornweerd ideeën hoe menstruatie makkelijker kan worden besproken. ‘Het begint bij educatie op scholen en in gezinnen, dat er met kinderen wordt gepraat over ongesteldheid’, stelt Hollewand. Doornweerd vult aan: ‘Ik denk ook dat er een rol ligt voor managers en leraren om het voorbeeld te geven dat ziekmelden vanwege menstruatiepijn mogelijk moet zijn’. Menstruatie is in principe geen probleem, het is een gezond proces, maar je kunt er wel degelijk veel klachten van ondervinden. Er gaan stemmen op om naast zwangerschapsverlof ook menstruatieverlof in te voeren. Dat zal vast ‘ongemakkelijke’ discussies opleveren.
