Ongemakkelijke gesprekken
De dood is iets ongrijpbaars en je voorstellen dat jij er ooit niet meer zult zijn is bijna ondenkbaar. Filosoof prof. Carlo Leget (UvH) vergelijkt het met tegen de zon in kijken. Je wilt de zon zien maar wordt verblind door het licht. Uit hersenonderzoek van Dor-Ziderman blijkt dat het menselijk brein ons beschermt tegen de gedachte van doodgaan. Je hersenen maken constant voorspellingen over wat er in de toekomst gaat gebeuren. Wanneer je wordt uitgedaagd om na te denken over je mogelijke einde, stopt het brein met de toekomstvoorspellingen. Nadenken over je sterfelijkheid vergt dus heel wat hersengymnastiek. En eerlijk gezegd is het soms ook een beetje eng.
Angst voor de dood
Angst voor de dood staat niet geheel verrassend in de top 10 van grootste angsten van Nederlanders. Om uit te vinden waar je dan precies bang voor bent kan het goed zijn om het onderwerp eens aan te snijden. Misschien is wel omdat je niet weet wat er met je lichaam gebeurt, of dat je het niet kan verkroppen dat je ambities, plannen en projecten dan tot een einde komen. Aan de andere kant: een oneindig leven is ook niet alles. In het boek Alle mensen zijn sterfelijk van Simone Beauvoir volg je het leven van een man die in de 12e eeuw is geboren en nooit doodgaat. Hij maakt continu dezelfde dingen mee waardoor hij op het allerlaatst wanhopig is. Hij voelt zich gevangen in het eeuwige leven. Het einde hoort er nu eenmaal bij, dat negeren doet af aan onze menselijkheid. Filosoof Kierkegaard omschreef het op deze manier: je wordt niet echt jezelf als je niet bewust bent van het feit dat je een sterfelijk wezen bent. Het geeft je een reden om van de bank af te komen, het zorgt voor zingeving.
Rouw en verlies
Een andere reden om bang te zijn voor de dood is dat je mensen van wie je houdt achterlaat. En dat is ook terecht. Degene die achterblijven zullen je missen en rouwen, dat zijn complexe gevoelens. Volgens pedagoog dr. Mariken Spuij is de pijn van het verlies van een dierbare vaak lastig in woorden te gieten. ‘’Om in gesprek te gaan met nabestaanden hanteren we in mijn praktijk we het duale procesmodel. Ga de dialoog aan over het verlies maar kijk ook naar de toekomst. Erover praten is erg belangrijk. Hardnekkig vermijden zorgt er namelijk voor dat je rouw in stand houdt. Vergelijk het met een bal die je onder water houdt. Als je even niet oplet, schiet de bal omhoog.’’
Maar hoe ga je om met een vriend(in) of bijvoorbeeld een collega die net een dierbare heeft verloren?
Het minste dat je kunt doen is vragen hoe het met iemand gaat. Van een afstand kun je soms niet zien dat iemand lijdt. Ga daarom juist het gesprek aan. Daar heeft iemand veel meer aan dan wanneer het onderwerp wordt vermeden. Dat kan soms nog ongemakkelijker zijn. In het eerste jaar na een overlijden is er veel aandacht voor de nabestaanden. De eerste kerst? Dan sturen we een mooie kaart. De eerste keer een verjaardag vieren? Dan verwennen we diegene met extra cadeaus. Heel mooi maar vergeet niet dat in de jaren daarna het verlies nog steeds een grote rol speelt. Juist dan is het belangrijk om iemand aandacht te geven. Zelfs na 10 jaar kan het fijn zijn om nog even een luisterend oor te zijn. Dr. Mariken Spuij: ‘’Bij jongeren zien we vaak dat het rouwproces na een aantal jaar weer terugkeert. Dit heeft te maken met allerlei ontwikkelingen die je als jong volwassenen doormaakt waardoor je op een andere manier naar de dood gaat kijken". Onhoud dat rouw iets individualistisch is, iedereen doorloopt een ander proces.
