Ongemakkelijke gesprekken
Het taboe. Volgens de psychoanalyticus Sigmund Freud een gevolg van sterke onbewuste motivaties. Volgens de antropologie een manier om het sociale leven te reguleren. Wij kennen het taboe nu vooral als de onderwerpen en discussies die we liever uit de weg gaan, omdat ze bijvoorbeeld te gênant of pijnlijk zijn. Onderwerpen die sterk samenhangen met onze overtuigingen van wat goed en fout is. Denk aan psychische klachten, schulden, eenzaamheid. Is een beetje gêne gewenst, of moeten we taboes vooral doorbreken en het gesprek hierover voeren? Om daar achter te komen sprak ik sociaal psycholoog dr. Félice van Nunspeet (UU). Zij onderzoekt hoe we onze moraliteit vormen en daar in onze sociale context mee omgaan.
Moreel kompas
We denken misschien dat we allemaal een uniek en eigen moreel kompas hebben. Maar dat kompas wordt bijna altijd bepaald door onze directe omgeving, volgens Van Nunspeet. “Niet alleen hoe je bent opgegroeid en opgevoed bepalen in grote mate hoe je over dingen denkt, maar bijvoorbeeld ook de werkvloer en je vriendengroep. Zo ben je op je werk onbewust bezig met vragen als ‘Doe ik het wel goed? Ben ik loyaal genoeg aan mijn collega’s?’ Vragen die ons gedrag en onze opvattingen sturen. Mensen met wie we ons identificeren zijn hierbij het belangrijkst. Onbewust denk je dan: ‘We lijken op elkaar, en dat maakt dat ik er graag bij wil horen en mij aanpas’.” Onze morele overtuiging is niet alleen contextgebonden, maar ook tijdsgebonden. Zo was seks voor je plezier vroeger een taboe. En vonden we het tien jaar geleden misschien nog helemaal prima om het vliegtuig te pakken voor een weekendje Berlijn, inmiddels is dat een stuk minder geaccepteerd.
Het gesprek aangaan
Mensen zijn gewoontedieren, en een ingesleten norm om dingen liever onbesproken te laten verander je niet zomaar. Kunnen we lering trekken uit Van Nunspeets onderzoek naar moraliteit? “Onze drang om sociale normen te volgen en als goed mens gezien te worden door anderen zit heel diep. Morele thema's zijn vaak belangrijk en vormend voor je eigen identiteit. Daarom zijn ze ook zo zwaar beladen. Je principiële keuzes zeggen iets over wie je bent. Enerzijds kan dat ervoor zorgen dat we die onderwerpen liever uit de weg gaan, bijvoorbeeld als we vermoeden dat onze gesprekspartner er een andere morele standaard op na houdt. Je wilt niet als slecht mens bestempeld worden. Anderzijds zijn mensen snel geneigd anderen te bekritiseren op hun morele keuzes, maar dat wordt om dezelfde reden vaak slecht ontvangen.”
Moeten we dan altijd zwijgen? Volgens Van Nunspeet niet. “Als je wilt dat mensen openstaan voor veranderingen, dan wil je dat ze voorbij dat ongemak gaan. Anders verandert er niks. Hoe ga je dit ongemakkelijke gesprek dan aan? Zoek naar common ground. Niet zozeer in concreet gedrag, maar in de gedachtes erachter. Wees open over je intenties. Morele kritiek uiten kan, maar vertel wel waarom je dat doet. En focus niet op wat iemand allemaal fout heeft gedaan, maar kijk naar wat er beter zou kunnen in de toekomst. Wie je bent kun je niet veranderen. Maar wat je doet wel.”
Kom je ook?
Sociaal psycholoog dr. Félice van Nunspeet is een van de sprekers in onze reeks Ongemakkelijke gesprekken, waar je met wetenschappers en je tafelgenoten in gesprek gaat over vragen als: hoe eerlijk is een jubelton? Wat gebeurt er als je verder kijkt dan de traditionele seksnormen? En hoe zit het met nieuwe taboes? Onder genot van een speciaal samengesteld diner in restaurant De Zware Jongens in het Muntgebouw in Utrecht. Boek je ticket hier voor het eerste Ongemakkelijke Gesprek over geld, met filosoof en econoom prof. dr. Ingrid Robeyns (UU).
