Als het maar gezond is
Stel je hebt altijd al last gehad van concentratieproblemen. Op een dag besluit je de dokter te bezoeken, die je doorverwijst naar een psycholoog. De diagnose: ADHD. Je bent opgelucht. Eindelijk een verklaring voor je problemen en bovendien is het met wat pillen te verhelpen. Niets aan de hand toch? Deze ogenschijnlijk logische gedachtegang is in de afgelopen decennia gemeengoed geworden in Nederland en daarbuiten. Steeds meer mensen maken gebruik van de geestelijke gezondheidszorg en het aantal personen met een kleine psychische stoornis neemt toe. In haar lezing 'De paradox van de leefstijlpolitiek' vraagt psychologe en wetenschapsfilosofe prof. dr. Trudy Dehue zich af wat de mechanismen zijn achter deze toename. Zijn we allemaal kleinzeriger geworden? Volgens Dehue is de realiteit complexer. Ze bespeurt een geleidelijke verandering in het maatschappelijke denken over gezondheid en zowel de medische wetenschap als het bedrijfsleven en de politiek spelen hierin een belangrijke rol.
Cirkelredenering
Om de toename van het aantal diagnoses goed te kunnen begrijpen introduceert Dehue het begrip 'reïficatie', letterlijk vertaald 'verdinglijking'. Door concentratieproblemen te definiëren als ADHD, wordt van een aantal eigenschappen een 'ding' gemaakt, namelijk een diagnose. Zo'n diagnose is dan niet meer alleen de beschrijving van een aantal kenmerken, maar wordt de verklaring ervan. Er is sprake van een cirkelredenering: je hebt ADHD omdat je concentratieproblemen hebt, die worden veroorzaakt door…juist, ADHD. Ze illustreert het aan de hand van een artikel van de Amerikaanse satirische website The Onion (vergelijkbaar met De Speld in Nederland) met de ironische kop 'Depression hits losers hardest'. Het is een ingewikkeld punt, erkent Dehue, die merkt dat veel artsen en ook patiënten er niet goed mee uit de voeten kunnen. Wat ze in ieder geval niet wil beweren, is dat ADHD of depressie niet echt bestaan. Wat ze wel wil laten zien, is dat bepalen wat al dan niet afwijkend is, een kwestie is van definitie. Door dat te laten zien, stelt Dehue, kun je mensen juist de mogelijkheid geven om mee te denken over de manier waarop wordt bepaald of bepaalde eigenschappen of kenmerken al dan niet een probleem of afwijking zijn.
Medicalisering
Door van afwijkend gedrag een hersenziekte of ander medisch probleem te maken, verhul je dat problemen ook andere oorzaken kunnen hebben. Dat is de kern van wat wel 'medicalisering' wordt genoemd. Een druk jongetje was zo'n dertig jaar geleden gewoon een druk jongetje dat buiten moest gaan spelen. Vijftien jaar geleden zorgde hij voor problemen in de klas en moest hij worden onderzocht. Door alleen te kijken naar individuele oorzaken van problemen, hoef je niet na te denken over hoe het onderwijs is ingericht: rustige kinderen passen daar beter in dan drukke. 'Gezondheidspolitiek' noemt Dehue dit mechanisme. Tegenwoordig komt de kritiek op medicalisering vanuit een andere hoek. Volgens de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zouden patiënten door artsen teveel vertroeteld worden met makkelijke diagnoses en dure behandelingen. Nu ben je een onverantwoordelijke ouder als je niet op zoek gaat naar een diagnose voor je te drukke kind. De minister vindt dat mensen wel wat zelfredzamer kunnen zijn en voert een gezondheidspolitiek die niet alleen de nadruk legt op individuele behandeling, maar vooral ook op individuele verantwoordelijkheid.
'Als je niet gelukkig bent, heb je niet genoeg gerend'
Wie zich tegenwoordig somber voelt en volgens online testjes misschien wel in de gevarenzone komt voor depressie, krijgt van alle kanten advies: zoek hulp, eet verstandig en ga regelmatig een rondje hardlopen. Want, verzucht Dehue, “als je niet gelukkig bent, heb je niet genoeg gerend.” In deze manier van denken is gezond leven een keuze. De nadruk ligt op preventie. Zelf invloed hebben lijkt misschien aantrekkelijk, maar kan ook resulteren in wat Dehue beschrijft als “een verpletterend gevoel van verantwoordelijkheid.” Mensen hebben het gevoel dat ze kunnen falen en dit maakt de vraag om hulp alleen maar groter. Wat Dehue wil laten zien is dat het juist de groeiende nadruk is op eigen kracht en verantwoordelijkheid die het moeilijk maakt om een samenleving te creëren waarin mensen echt gezonder en gelukkiger kunnen zijn. “Als we alle falen en verdriet als stoornis inkaderen die je moet laten behandelen of zelfs voorkomen, betekent dit juist dat falen en verdriet helemaal niet meer mogen bestaan.” Om dit te illustreren gebruikt Dehue een satirisch nieuwsbericht van The Onion waarin een huilende vrouw op een perron breaking news is. Laten we hopen dat het satire blijft.
