Creativiteit
Waar komt creativiteit vandaan? In de serie Creativiteit vertelden wetenschappers uit verschillende vakgebieden hoe zij creativiteit onderzoeken, van neurowetenschapper tot historicus en van muziekwetenschapper tot stadsgeograaf. Welke rol speelt creativiteit in de wetenschap zelf? Lees welke inzichten de serie opleverde.
Creativiteit is een gewaardeerde eigenschap. We hebben het over een creatief persoon en ook steden worden creatief genoemd. Maar wat is creativiteit? Kunnen computers ook creatief zijn en maken ze dan kunst? Is creativiteit zichtbaar in het brein? En kun je het leren? In de serie Creativiteit lieten zeven wetenschappers bij Studium Generale elk vanuit hun eigen vakgebied zien hoe zij creativiteit bestuderen.
Historicus prof. dr. Maarten Prak trapte de reeks af door creativiteit vanuit de Geschiedwetenschap te benaderen. Prak bestudeerde de creatieve bloei van Amsterdam in de gouden eeuw. Voor zo'n bloeiperiode moet aan een aantal voorwaarden voldaan zijn, waaronder een bepaalde mate aan tolerantie. Toch kan hier geen formule in gevonden worden. Een historicus doet liever geen uitspraken over de toekomst.
Interessant is daarom dat stadsgeografe dr. Irina van Aalst concludeert dat ook in de huidige tijd tolerantie essentieel is voor een stad waarin economische voorspoed en cultuur hand in hand gaan. Door in te grijpen in de ruimtelijke ordening kan creativiteit de ruimte krijgen: letterlijk. Bijvoorbeeld door leegstaande kantoorpanden aan te bieden aan kunstenaars. Zo wordt een in het slop geraakte buurt, wijk of stad weer aantrekkelijk.
Als creativiteit zo belangrijk is, moet je het dan niet leren op school? Ontwikkelingspsycholoog dr. Gerrit Breeuwsma betoogt van wel. Maar noem het liever verbeelding. Creatieve gedachtes of talenten? Daar kun je niets aan doen. Maar je verbeelding, die kun je trainen zodat kinderen zich ontwikkelen tot eigenzinnige individuen, die doordat zij getraind zijn in de basistechnieken van bijvoorbeeld tekenen, zelf tot nieuwe inzichten komen. Net als Picasso.
Ook in de wetenschap is creativiteit belangrijk. Wetenschapsfilosofe prof. dr. ir. Mieke Boon beargumenteert dat wetenschappers kennis niet ontdekken zoals Columbus Amerika ontdekte. Je moet wetenschappers eerder zien als kunstenaars. Ze bekijken de wereld telkens vanuit verschillende perspectieven en leggen zo nieuwe verbanden. Nieuwe kennis wordt "gecreëerd".
Volgens muziekwetenschapper prof. dr. Julia Kursell is er wel een verschil met kunst. Wetenschappers creëren kaders: modellen en theorieën, terwijl kunstenaars hun creativiteit juist aanwenden om grenzen te overstijgen. Het werk van de Franse componist Gérard Grisey gaat letterlijk over het opzoeken van de grenzen van het menselijk gehoor. Volgens Kursell bestaat creativiteit uit het vinden en esthetisch waarderen van het onverwachte.
In elk geval is creativiteit iets menselijks. Informaticus en filosoof prof. dr. Pieter Adriaans beargumenteert waarom: voor echte creativiteit is een menselijk lichaam en bewustzijn nodig. Je hebt individuele ervaringen, voorkeuren, emoties en associaties nodig die uitmonden in een beleving om te spreken van creativiteit. Die hebben computers niet.
Neurowetenschapper dr. Ysbrand van der Werf onderzoekt wat er gebeurt in het mensenbrein tijdens een creatief proces. De hersengebieden die actief worden als Arnon Grunberg schrijft, zijn dat dezelfde die oplichten bij de lezer van het boek? Of dat ook betekent dat schrijver en lezers hetzelfde ervaren laten scans niet zien, daarvoor werkt hij weer samen met psychologen.
Creativiteit, van de fysieke processen in het brein waarin je het scheppende proces kunt vatten, tot de individuele menselijke beleving: elke discipline heeft een eigen invalshoek. Er valt nog veel te ontdekken aan het fascinerende fenomeen.
Benieuwd naar de lezingen? Bekijk de opnames in de serie Creativiteit.
