Met deze persoonlijke noot vatte prof. dr. Hans Achterhuis de tweede aflevering van de Tegendenkers samen. De medische sector redt levens, maar eist ook slachtoffers. Achterhuis haalde regelmatig de Mexicaanse filosoof Ivan Illich aan die de sector zelfs een bedreiging voor de gezondheid noemde, vanwege de vele fouten die er gemaakt worden. Tegendenker prof. dr. Margo Trappenburg merkte op dat de criticasters van de gezondheidszorg soms ongelijk hebben en geen handvatten bieden om dilemma's aan te pakken. Want hoe breng je het aantal medische missers naar beneden en wat doe je tegen de nadelige effecten van marktwerking in de zorg?
Medisch falen
Ziek worden door medisch ingrijpen, zoals fouten tijdens operaties of bacteriën in het ziekenhuis, komt vaker voor dan je denkt. Jaarlijks overlijden 1700 mensen door zorg en lopen 30.000 patiënten vermijdbare schade op. Klinische iatrogenese heet dat in vaktermen. De negatieve invloed van de gezondheidszorg op de gezondheid blijft over het algemeen onderbelicht, maar kritiek is er altijd geweest. In de jaren zeventig stelde filosoof Illich dat deze iatrogenese niet incidenteel of toevallig is, maar structureel. De negatieve kanten overschaduwen soms zelfs de goede kanten, dit refereert niet alleen aan fouten, maar ook aan het onnodig behandelen met medicatie die bijwerkingen veroorzaakt. In de jaren tachtig en negentig gingen de politiek en de zorgsector de strijd aan met klinische iatrogenese, het kostte immers veel geld. Huisartsen werden strenger: veel patiënten werden niet doorgestuurd naar de 2e lijn, maar kregen het advies paracetamol te slikken en nog even aan te kijken. Tegenwoordig is de patiënt veel mondiger en eist een verwijzing, als ze die niet krijgen dan gaan ze naar een andere huisarts. De marktwerking voedt ons op tot assertieve zorgconsumenten.
Onnodige zorg
Overbodig behandelen is volgens recente berichtgeving en onderzoeken aan de orde van de dag. Bij verschillende lichamelijke klachten grijpt men in, terwijl er eigenlijk geen wetenschappelijk bewijs voor is: beeldvormend onderzoek bij lage rugklachten, hernia operaties en het voorschrijven van antidepressiva bij lichte depressies. Dit schaadt niet alleen de economie, maar ook de patiënt. Veel medicijnen, zoals slaapmiddelen en antidepressiva, kunnen ernstige bijwerkingen en een verslavingsrisico hebben. Hippocrates, de vader van de Westerse geneeskunde, zei al dat je bij twijfel niet moet ingrijpen. Tegenwoordig geven we zo'n 20% van ons inkomen uit aan zorg en de verwachting is dat dit alleen maar zal stijgen. Dat is vreemd, want we zijn rijker en gezonder dan ooit: onze levensverwachting is buitengewoon hoog en verdubbeld ten aanzien van de Middeleeuwen. Illich zegt dat als we gezonder worden, de kosten stijgen. Als er meer doktoren en mogelijkheden tot onze beschikking staan, gaan we ze dan misschien ook vaker gebruiken?
Zorgverslaafd?
Prof. Trappenburg is het eens met Achterhuis dat marktwerking geen goede zaak is, concurrentie en laagdrempelige poli's (plaspoli's, pijnpoli's en slaappoli's) zijn slecht voor de klinische iatrogenese: iedere dokter probeert zich te profileren en de patiënt te paaien. Maar er is nog een probleem: de sociale iatrogenese, oftewel de medicalisering van persoonlijk leed. In onze tijd is elke 'afwijkende persoon' een patiënt: een lastig kind heeft ADHD, overmatig piekeren is een depressie en vrouwen rond de vijftig zitten in de overgang. Al deze 'aandoeningen' worden dan ook bestreden met medicatie, dit komt door de mondige patiënt, de marktwerking, maar ook door de farmaceutische industrie. Anderen met medisch verklaarde problemen stuurt men door naar instituties: hoogbejaarden en chronische zieken naar verzorgingstehuizen en verstandelijk beperkten naar de opvang. Aan de andere kant lijkt de trend nu te zijn om deze mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving op te vangen, dit brengt veel druk met zich mee voor naasten, maar ook voor scholen en gevangenissen die steeds vaker te maken krijgen met mensen met een psychische stoornis. Dan is medicalisering helemaal zo slecht nog niet, toch?
De medische wereld kan soms wonderen verrichten, maar het is mensenwerk en dus maakt men fouten. Een fout van een arts heeft hevigere gevolgen dan een fout van iemand achter een bureau. We moeten kritisch blijven op de gezondheidszorg, maar ook op patiënten die graag een middeltje voorgeschreven krijgen. Het lijkt dan ook in de praktijk niet te lukken om ziekenhuiszorg veiliger te maken. Beleidsaanpassingen zijn een zeer gevoelig onderwerp, zodra politici financiële grenzen willen stellen of wetenschappers een cultuuromslag onder de bevolking bepleiten staat het land op zijn kop. Misschien zijn we met z'n allen wel geruststellend gemedicaliseerd of erger: zorgverslaafd ('We zijn verslaafd gemaakt aan de medische behandeling', de Volkskrant, 13/08/2012). Eigenlijk is iedereen het er over eens dat er iets moet veranderen, maar zolang jij in jouw ogen maar optimale zorg krijgt.
De lezing 'Gezondheidszorg, een gevaar voor de gezondheid' kijk je hier terug. Op 12 november gaat de serie Tegendenkers verder met Hans Achterhuis en Ronald van Raak (historicus, filosoof en SP-politicus) over de grenzen van de utopie.
