Filosofisch Café
Gek genoeg zijn er niet bijster veel hedendaagse filosofen die zich bezighouden met de liefde. Een Google-opdracht naar 'liefde' en 'filosofie' levert weinig resultaten op uit de academische wereld. Volgens filosoof Jan Bor is 'alles wat je daarover probeert te zeggen, [..] gelul'. Maar in het Filosofisch Café tonen filosofen dr. Katrien Schaubroeck (UAntwerpen) en dr. Annemarie van Stee (RU) dat dat onwaar is. Er valt wel degelijk iets zinnigs te zeggen over liefde.
Redenen voor liefde
Bijvoorbeeld over de vraag of er redenen zijn waarom je van iemand houdt. Volgens de Amerikaanse filosoof Harry Frankfurt niet. Ook al zeg je dat je je vriend(in) zo leuk vindt 'omdat' hij/zij zo knap, sociaal en intelligent is. Schaubroeck zet zijn argumentatie uiteen. Ten eerste is liefde onvrijwillig volgens Frankfurt. Het is geen resultaat van een redenering, geen bewuste keuze of optelsom van goede eigenschappen. Liefde – romantische evengoed als vriendschappelijke of familiaire – overvalt je. Als je partner attent, zorgzaam en humoristisch is, is dat misschien aantrekkelijk, maar volgens Frankfurt kunnen dat niet de oorzaken zijn dat je van iemand houdt.
Want, zo beredeneert Frankfurt, als dat zo zou zijn, dan zou je je partner moeten inruilen op het moment dat je iemand tegenkomt die nog attenter, zorgzamer en humoristischer is. Je liefde zou dan inwisselbaar zijn omdat het niet persoons-afhankelijk, maar eigenschappen-afhankelijk is. Je 'valt' op een persoon, en waardeert daarna de eigenschappen van diegene.
Frankfurt ziet een reden tot liefde als een rechtvaardiging. Rechtvaardigingen moeten universeel zijn, onafhankelijk van het perspectief. Bij liefde is dat niet het geval. Als jij houdt van iemand vanwege zijn humor, wil dat niet zeggen dat ik dat ook doe. Dus, stelt Frankfurt, zijn er geen redenen tot liefde.
Maar volgens Schaubroeck moet je redenen tot liefde niet opvatten als rechtvaardigingen met algemene geldigheid, maar als rationalisaties die anderen inzicht kunnen geven in jouw perspectief. Als je zegt 'ik hou van hem vanwege zijn humor', geef je aan dat jij zijn humor waardeert, zonder aan te nemen dat dit ook tot liefde bij een ander leidt. Perspectief-afhankelijke rationalisaties dus, in plaats van perspectief-onafhankelijke rechtvaardigingen.
Versmelting
Maar als we dan eenmaal liefde gevonden hebben, wat doet dat dan met ons? Ook Van Stee haalt Frankfurt aan, die schrijft dat mensen de belangen van hun geliefde omarmen als hun eigen belangen. Je wilt wat je partner wilt.
Maar Van Stee heeft ook kritiek op dit idee van versmelting van belangen. Ook van je geliefde sta je niet elke wens toe. Belangen tussen jou en je partner kunnen botsen. Van Stee gebruikt de documentaire Happily ever after als voorbeeld. We volgen de relatie tussen documentairemaker Tatjana Božić en haar vriend Rogier. Voor de film mag Tatjana Rogier filmen, dat is in haar belang en dus in dat van hem. Maar niet op elk moment. Rogier trekt ergens een grens en komt op voor zijn privacy, het punt waar zijn belang botst met dat van Tatjana.
De filosoof Bennett Helm is in dit geval genuanceerder. Die brengt een hiërarchische structuur aan. Je geliefde is de focus van je eigen belang. De belangen van je geliefden zijn een subfocus. Deze hiërarchie vormt in zijn geheel de structuur van je identiteit.
De theorieën van Helm en Frankfurt geven waardevolle handvatten om te denken over liefde. Maar over wat voor liefde hebben ze het? Is de liefde die zij in gedachte hebben niet een ideaalbeeld? De realiteit is weerbarstig. Zeker als het gaat over de liefde.
