Bewijs het maar!
"Dat kan ik nog niet met zekerheid zeggen". Een bekende uitspraak voor een wetenschapper, maar een beleidsmaker, die kan er niks mee. Want data, significantie en uitzonderingen, dat is allemaal leuk en aardig, maar er moet toch echt een beslissing genomen worden. Gelukkig is er soms nog het geruststellende vooruitzicht dat de uiteindelijke uitkomst van een onderzoek glashelder zal zijn: een ijsberg is wel of niet gesmolten, de inflatie is wel of niet gestegen en de grond naast de stad is wel of niet geschikt om heipalen in te slaan. Maar wat nu als zelfs dat vooruitzicht verdwijnt? Wat nu als het onderzoek niet simpele, volkomen duidelijke resultaten zal opleveren?
In het kader van de lezingenserie Bewijs het maar! vertelt sociaal wetenschapper prof. dr. Margo Trappenburg in haar lezing Soorten van gelijk over sociaal wetenschappelijk bewijs en hoe daarmee om te gaan in beleidsadviezen. Want dat is nog niet zo eenvoudig. De situaties en ideeën die de sociaal wetenschapper onderzoekt zijn namelijk nooit eenduidig. Daarbij komt ook nog dat de onderzoeksobjecten - mensen - meedenken en terugpraten: dit is een groot onderscheid met onderzoek uit andere vakgebieden. in de wiskunde klaagt een cirkel nooit als hij rond genoemd wordt. En dan is er nog het probleem van de taal: woorden zijn niet neutraal. 'Euthanasie op een wilsonbekwame patiënt' of 'moord'? Het is een wereld van verschil.
Wat nu? Want laten het nou net de sociale wetenschappen zijn die de politiek wetenschappelijke achtergronden kunnen bieden bij allerlei maatschappelijke vraagstukken. Gelukkig biedt Trappenburg een uitweg en wel in de vorm van drie mogelijke reacties op de meerduidigheid van onderzoeksresultaten:
1. Tada! Hier zijn de data
Dit is de simpelste optie: je presenteert gewoon al je grafieken, diagrammen en tabellen, vertelt hoe je te werk bent gegaan, maar laat vervolgens de interpretatie ervan over aan de belangstellenden. Op zich valt er wel wat voor te zeggen om op deze manier zo neutraal mogelijk te blijven, vindt Trappenburg. Maar toch vindt ze het ook jammer, zo zegt ze over het werk van een student: "We hebben een heel stuk door moeten lezen met allemaal ontzettend tamme toestanden over de Europese Commissie, nou wil ik ook wel een beetje antwoord op de vraag!"
2. Go with the flow
Een andere manier waarop de sociale wetenschappers kunnen reageren op de meerduidigheid is door, zoals Trappenburg dit verwoordt: "meedenken in de dominante consensus", oftewel de gedachten en ideeën overnemen die je overal al hoort en je resultaten binnen dat kader interpreteren. Een goed voorbeeld hiervan is de gedachte: 'De wereld verandert! De laatste jaren nog sneller dan daarvoor! Eigenlijk hebben we nog nooit zo een hoog tempo gezien!' Of zoals Jan Rotmans het ooit zei: 'Vroeger leefden we in een tijdperk van verandering en nu leven we in een verandering van tijdperken.' Maar wie heeft dat getest? Een consensus als deze is niet ongevaarlijk, want ze kan werken als self-fulfilling provecy. Is er voor politici nog wel iets te kiezen als iedereen het er al over eens is? Is er een alternatief?
3. Spookrijden
En dan de favoriete reactie van Trappenburg: Ga op zoek naar de andere kant van het verhaal. Laat zien dat er nog een andere manier is om over de zaken na te denken. Zo werd er over patiëntenparticipatie, de inspraak van patiënten in bijvoorbeeld ziekenhuizen en verzorgingstehuizen, altijd gezegd: 'het is goed, er is alleen nog niet genoeg van!'. Maar uit onderzoek van Trappenburg en collega's blijkt dat de patiëntenparticipatie in verzorgingstehuizen helemaal niet zo'n succesverhaal is. De ouderen gingen de cliëntenraad in voor praatjes over koffiekopjes, tocht en duivenpoep, maar in plaats daarvan stonden er discussies over protocollen, bezuinigingen en jaarverslagen op het programma. Om dan na afloop stilletjes aan elkaar te vragen wat een protocol eigenlijk is.
Kortom, genoeg mogelijke reacties op de meerduidigheid van onderzoeksresultaten. Zodat de sociale wetenschapper zich kan wagen aan beleidsadviezen. Maar of politici en andere beleidsmakers de adviezen altijd opvolgen?
Kijk hier de lezing Soorten van gelijk van prof. dr. Margo Trappenburg terug. Volgende week is het woord aan prof. dr. Marita Mathijsen, zij zal spreken over de rol van bewijs in de alfawetenschappen: Hoe breng je als historicus bewijs met kracht over het voetlicht?
