10 geboden revisited
De sabbat was van oorsprong een dag gevrijwaard van werk, voor diepe rust en bezinning. Tegenwoordig gebruiken we de zondag om te sporten, om te winkelen of om gezellig naar de dierentuin te gaan. Zien we hier een teloorgang van een belangrijke religieuze traditie? In de reeks '10 Geboden revisited' verkent prof. dr. Hans Achterhuis de betekenis van het vierde gebod de sabbat, tussen toen en nu.
'Ik verzeker u dat deze dag volmaakt is.' Zo sprak God tegen het volk van Israël over de sabbat. Daarmee werd deze speciale heilige dag ingelast, waarop alle arbeid werd gestaakt. De gelovigen wijdden hun dag aan nadenken over God. Maar de sabbat had naast deze religieuze invulling ook nog eens sociaal en politiek gewicht. Het hebben van een eigen gebruik was een manier waarop men de groep kon onderscheiden. Door de eeuwen heen voorzag het principe van de sabbat het Joodse volk van een eigen identiteit. Maar dat betekent niet dat de balans tussen werk en rust in andere culturen en tijden niet belangrijk was. Integendeel.
Lekker lui
Om de waarde van werk en vrije tijd door de eeuwen heen te begrijpen, gebruikte de socioloog Max Weber de termen 'traditie' en 'moderniteit'. Aan de hand van deze begrippen ziet hij door de tijd heen een interessante wisselwerking, waarin de waardering van arbeid en vrije tijd steeds verschuift. Zo zien we in de vroege tradities dat men arbeid een beetje beschouwt als taboe, het is iets voor het plebs en slaven. Elke cultuur beschrijft wel een perfecte situatie waarbij er niet gewerkt hoeft te worden. Denk maar aan de Gouden Tijd van de Grieken, of het hemelse Paradijs van Adam en Eva. Of wat dacht je van het idee van Luilekkerland: een verhaal over een utopie dat men in veel landen kent. In de Italiaanse volkscultuur moest je om daar te komen, je door een grote berg met Parmezaanse kaas heen eten. Daarna kwam je terecht in een paleis van nietsnutten en luilakken - niks doen was het adagium. Degenen die het waagden te werken werden opgesloten in het gevang. Zo, opgeruimd staat netjes.
Spelletjes verboden
Toch vindt er met de opkomst van de moderniteit en het kapitalisme een omkering plaats. Arbeid is niet langer vies, maar juist heerlijk! Het woord 'arbeidsethos' doet haar opmars. Zo beschrijft Thomas Moore in het boek Utopia een droomwereld waarin álle tijd nuttig besteed wordt. Spelletjes zijn er niet toegestaan: er is geen enkel excuus voor luiheid of werkverzuim. Het lijkt erop dat sinds deze omkering is ingezet, wij mensen aan arbeid zijn geketend. Onze baan maakt ons wie we zijn, alleen via werk kunnen we ons verwerkelijken. Deze werklust is vandaag de dag echter doorgeslagen. Dat leidt tot hoge stress en grote aantallen burn-outs. Er is weinig tijd voor bezinning of reflectie. We zijn gericht op continu werken, en willen vervolgens eindeloos consumeren. En dat consumeren hoeft zelfs niet stil te liggen op zondag, vinden sommigen.
Maatschappelijk ritme
Maar Hans Achterhuis is tegen de koopzondag. Een gedeelde vrije dag, de door Christelijke traditie ingegeven zondag, is essentieel voor onze samenleving volgens Achterhuis. Zelfs nu deze dag niet meer voor iedereen een religieuze invulling heeft, blijft de zondag een belangrijk moment voor de samenkomst van familie. De dag waarop niemand andere verplichtingen heeft. Deze vastigheid zorgt ervoor dat wij een maatschappelijk gemeenschappelijk ritme in stand kunnen houden. Misschien bestaat de zondag niet meer uit bezinnen en filosoferen, maar net zoals bij het volk van Israël is het wel een dag waarop we de sociale banden versterken. Vaste leefritmes en een vrije dag is volgens Achterhuis, in navolging van filosofe Marli Huijer zoals zij in haar boek Ritme beschrijft, hét middel tegen een gejaagd bestaan. Dat betekent nooit meer antwoorden op de vraag 'Hoe gaat het?' met 'Druk, druk, druk'. Is dat geen heerlijk toekomstbeeld?
De vrije zondag is dus een dag om te spenderen met de familie. Maar hoe gaan we eigenlijk om met onze ouders? Op dinsdag 1 april zal prof. dr. Hans Achterhuis ingaan op het vijfde gebod, 'eert uw vader en uw moeder'. Na de lezing gaat hij in gesprek met prof. dr. Maarten van Buuren en het publiek.
