The next generation
Waarom boeken we zo weinig voortgang in ons streven naar duurzaamheid? Uiteindelijk omdat we de discussie niet voeren over wat we willen behouden voor toekomstige generaties en wat onze werkelijke behoeften zijn, aldus Prof. Klaas van Egmond. Marc Cornelissen, poolreiziger ziet wel een kanteling. Zowel bij de Inuit, die hij spreekt op zijn reizen, als in de Westerse wereld waar hij zijn verhaal doet over smeltend ijs, is er een heroriëntering gaande bij individuen, die ook breder maatschappelijk steeds meer weerklank vindt.
Waarden
De discussie rondom duurzame ontwikkeling is zo moeilijk omdat we allemaal vertrekken vanuit andere waarden. Van Egmond ontwikkelde al tijdens zijn tijd bij het Milieu en Natuurplanbureau een manier om de opvattingen van mensen in kaart te brengen: Allemaal hebben we behoefte aan individualiteit en verbondenheid en allemaal zijn we gericht op materiële behoeften, maar ook op geestelijke prikkels en zingeving. Van Egmond gebruikt het beeld van Da Vinci's universele mens om uit te leggen wat hij bedoelt. Ieder van ons neigt meer naar het hedonistische of het spirituele, meer naar de groep of naar de onafhankelijke individuele beleving. Deze behoeften zijn legitiem en menselijk, maar de uitdaging voor onszelf is een balans te vinden en in de omgang met anderen te herkennen dat anderen misschien net iets anders in elkaar zitten. Dit is, stelt Van Egmond, de thematiek die als een rode draad door de geschiedenis van de mensheid loopt.
Wereldbeelden
In een complexe samenleving, zoals de onze, is dat alleen nog maar moeilijker. Van Egmond zag het recent weer bij het Energieakkoord. Er komen voorstellen voor grootschalige kolencentrales vanuit de mensen die groot denken en de huidige materiële wereld boven de lange termijn stellen ('zakelijk': links onder in het schema van Van Egmond van hiernaast) dat is de gevestigde orde. Er is een groep mensen die vooral goedkope energie wil - rechtsonder plaatst Van Egmond een stel in een bubbelbad (zintuiglijk): Gericht op eigen genot (de achterban van veel politieke partijen). Daarnaast is er steeds meer aandacht voor Transition Towns - individuele, kleinschalige initiatieven, bijvoorbeeld zonnepanelen op je dak. Mensen die toekomstgericht, groot denken, stellen nu windmolenparken voor op de Noordzee. We willen te snel klaar zijn en gaan de werkelijke discussie uit de weg. We moeten veel meer uitzoomen, om de waarde te zien van elk van deze voorstellen en met nieuwe ideeën te komen die al deze wereldbeelden verenigen. Van Egmond ziet de verandering komen komen vanuit de Transition Towns, mits ze de valkuil mijden van localisme: "We regelen het met elkaar in de Bilt en de rest van de wereld houden we buiten".
Smeltend ijs
Marc Cornelissen herkent veel van wat Van Egmond laat zien. Ook in de dialoog met Inuit over de toekomst van het Poolgebied, moeten extreme meningen vermeden worden. Een kering van perspectief noemt hij het. De pool zal smelten, daarvoor is voldoende bewijs. Het komt er nu op aan vooruit te denken over beheer van het gebied. De Inuit hebben zich eerder laten verleiden door mijnbouwbedrijven die snel geld wilden maken en de gemeenschappen daarna achterlieten "verslaafd aan consumptie" maar zonder perspectief. Toch zou je na moeten denken over gereguleerde mijnbouw naar mineralen die juist in duurzame energie van belang zijn. De Inuit willen zich sociaal en economische verder ontwikkelen, maar zij hebben ook de verantwoordelijkheid te zorgen voor de natuur. De natuur heeft een intrinsieke waarde. Door samenwerking en kennisontwikkeling kan de internationale gemeenschap hen bijstaan. Cornelissen wijst op de dialoog die hij o.a. initieerde tussen Inuit en Koning Willem Alexander, WNF directeur Johan van de Gronden en Nederlandse wetenschappers. Het is een begin.
Wat kan ik nu doen?
Ieder van ons kan kijken waar hij of zij zich bij aan kan sluiten. VN-verdragen sinds Rio de Janeiro waar afspraken over klimaat, biodiversiteit en de rechten van inheemse volkeren werden gemaakt, hebben teleurstellend weinig opgeleverd. Maar toch zullen er mensen moeten zijn die onze politici op hun verantwoordelijkheden wijzen. Nog steeds zullen er politici nodig zijn, juist mensen die verbindingen zoeken. Klaas van Egmond spreekt van "tegels lichten", laat jonge mensen die nog geen gevestigde belangen hebben aanwijzen wat anderen niet kunnen zien. Marc Cornelissen ondervindt in de organisaties waar hij spreekt dat de ouderen en de jongeren een open blik hebben. Zij kunnen het begin vormen van verandering binnen bedrijven. Kleinschalige actie is waar nu in de samenleving de meeste kracht lijkt te zitten: ook in de westerse wereld is er een kanteling van perspectief. De nieuwe media spelen een belangrijke rol bij het het bundelen van deze krachten. Het begint bij bewustwording van de urgentie van duurzaamheid en van de manier waarop we door gekleurde brillen naar de wereld kijken. Dan komt de kanteling.
Wil je de volledige verhalen van prof. Klaas van Egmond en Marc Cornelissen terug kijken? Kijk dan de opname van Mens, milieu en meerwaarde. Volgende week spreken in de reeks 'The next generation' hoogleraar psychologie Denise de Ridder en voedselonderzoeker Roos van Os (SOMO) over slimme acties om productie en consumptie te verduurzamen.
