Tegendenkers
En op welke manier kan het beste over dit verzet worden nagedacht: door middel van levenskunst of door begrip van verhalen die betekenis geven aan het leven van de mens? Prof. dr. Hans Achterhuis (Filosofie, Universiteit Twente en Denker des Vaderlands) krijgt 'de kriebels' van het woord levenskunst. Het is volgens hem overdreven dat de wijsbegeerte ons moet helpen om van ons leven een kunstwerk te maken. Prof. dr. Joep Dohmen (Wijsgerige en Praktische Ethiek, Universiteit van Humanistiek Utrecht) acht levenskunst van groot belang voor onze posttraditionele samenleving. Deze twee visies stonden centraal tijdens de laatste Tegendenkersavond, waarbij de discussie hoog opliep.
Historische verhalen
Historische verhalen helpen Hans Achterhuis de wereld te begrijpen. Hij leest daarom verhalen en biografieën over bekende historische personen met filosofische ideeën, waaronder de biografie van de Romeinse keizer Marcus Aurelius. Achterhuis veroordeelt de hedendaagse levenskunst ervan geen waarde te hechten aan verhalen. Verhalen worden vaak verdraaid, omdat deze niet goed worden gelezen en daardoor niet goed worden begrepen. Volgens Achterhuis maakt ook Dohmen zich daar schuldig aan. Op deze manier hebben verhalen geen plaats in de levenskunst. Dat terwijl ze juist bijdragen aan het begrip van de wereld om ons heen.
Dagelijks verzet tegen de maatschappij
Volgens Joep Dohmen is levenskunst weldegelijk belangrijk voor het dagelijks gevecht om richting te geven aan ons leven. Verhalen lijken voor Dohmen niet van groot belang hierbij. Ons leven wordt beïnvloed door technologie, de markteconomie en de media. Daardoor heeft het een tegenhanger nodig: de levenskunst. We moeten ons verdiepen in wat wij willen en dat hoeft niet per definitie individueel te zijn. We leven samen met anderen en daardoor zijn vele ervaringen zoals schaamte en angst collectieve ervaringen geworden waartegen we ons willen verzetten. De twintigste-eeuwse filosoof Michel Foucault keek terug naar de filosofische opvattingen van de oudheid en ontdekte een cultuur waarbij door onder andere Aristoteles, Socrates en Epicurus werd nagedacht over hoe zij hun leven konden vormgeven. Sinds Foucault is de levensethiek op gang gekomen als een soort activisme en verzet tegen de macht van de maatschappij. Aan de hand van levenskunst kunnen we positieve vrijheden invullen. Mensen moeten daarbij zelf beslissingen kunnen nemen (positieve vrijheid) en niet worden bestuurd door andere personen (negatieve vrijheid).
Begrip als hoofdpunt van de filosofie
Voor Achterhuis staat begrijpen centraal. Dat is het hoofdpunt van de filosofie en staat tegenover levenskunst. Wanneer je alleen bezig bent met je eigen leven vorm te geven, kun je dingen niet meer begrijpen. Daarom zijn filosofen uit het verleden erg belangrijk om het leven te kunnen vatten. Wanneer mensen begrijpen hoe het leven werkt, kunnen zij zich juist tegen hun leven verzetten. Dohmen vindt dit een te gemakkelijke gedachte. We moeten er juist over nadenken hoe we onze gezamenlijke vrijheid in gestalte kunnen brengen en hoe we ervoor kunnen zorgen dat ons leven geen dode levensvorm wordt. Dat nadenken is levenskunst en zonder levenskunst is verzetten niet mogelijk. Levenskunst laat namelijk zien hoe je je verzet moet vormgeven.
Begrijpen en verzetten lijken elkaar aan te vullen. Wellicht staan beide professoren in hun mening dichter bij elkaar dan ze zelf denken. Immers, een ondoordacht leven is geen leven.
Kijk de lezing over levenskunst hier terug. Van deze laatste Tegendenkers maakte Trouw een liveblog, een minitieus verslag, lees het hier.
