Tegendenkers
En speelt de ethicus een rol in dit proces, of is deze overbodig geworden? Oftewel: gaan techniek en moraal nog wel samen? Over deze vraag gingen prof. dr. Hans Achterhuis (Filosofie, UT en Denkers des Vaderlands) en prof. dr. Marli Huijer (Filosofie van cultuur, Politiek en Religie, EUR) in discussie, beiden niet onuitgesproken...
Het belang van de ethicus
Achterhuis is van mening dat techniek nu meer dan ooit een ethicus nodig heeft. De grote groei van technische mogelijkheden heeft er volgens Achterhuis voor gezorgd dat onze moraal niet door de techniek wordt bedreigd, maar juist belangrijker is geworden. Want techniek roept ethiek op en bevordert het vervolgens. Achterhuis geeft als voorbeeld de verkeersveiligheid in Zuid Afrika: Afgelopen jaar zijn er 14.000 mensen verongelukt in het verkeer in Zuid Afrika. De overheid besloot om die reden billboards langs de weg te plaatsen met waarschuwingen erop. Echter, deze maatregel hielp niet. Er werd gewoonweg niet naar de borden gekeken. In Nederland zijn we volgens Achterhuis verder. We hebben ons moraal van handelen uitbesteed aan apparaten zoals veiligheidsgordels en verkeersdrempels. Dit noemt hij 'de moralisering van apparaten'. We moeten ons (als gebruiker) volgens Achterhuis niet voortdurend af hoeven vragen hoe we het goede moeten nastreven. Morele keuzes liggen ons aan het hart en deze goede ideeën nastreven moet juist een gewoonte zijn. Om dat te bereiken zijn techniekethici, die de consequenties van bepaalde techniekontwikkelingen bedenken en duidelijk maken, meer dan ooit nodig om het verband tussen de gebruiker en het apparaat te kunnen duiden.
Vriendschap met techniek, ethici buitenspel
Huijer staat wat dat betreft lijnrecht tegenover Achterhuis. Volgens haar staan ethici buitenspel en zijn ze overbodig geworden. We zijn ons tegenwoordig namelijk zo bewust van techniek dat we ermee versmolten zijn. Onze smartphone is misschien wel zelfs onze beste vriend geworden. En volgens Huijer kan de gebruiker heel goed zelf bepalen of een nieuwe technische ontwikkeling behulpzaam is of niet en of deze goed of fout is. Je kan als gebruiker tegenwoordig zelfs meehelpen aan het ontwikkelen van technologie. Ze geeft het voorbeeld van een in Engeland ontworpen app voor jongeren met een psychose: deze app geeft jongeren de mogelijkheid om een waarschuwing te verzenden als het niet goed met hen gaat. Denk aan een stoplicht: Groen betekent dat het goed gaat, bij oranje wordt er automatisch een waarschuwing naar een zelf uit te kiezen persoon verstuurd en rood betekent dat de telefoon het alarmnummer belt. De telefoon vraagt aan de gebruiker hoe hij/zij zich voelt. Huijer noemt dit 'de moraal van de techniek'. Doordat gebruikers nu meedenken aan het ontwerp heeft de ethicus geen rol meer. Het is bijna onmogelijk om de techniek als verkeerd te bestempelen, omdat het de mens helpt. De moraal is gemeengoed geworden. Wij zijn verweven met onze techniek en de moraal. Zo is een smartphone onderdeel geworden van onze identiteit. Door dit succes van de techniek is de moraal ten dode opgeschreven, dit wordt door Huijer 'moralicide' genoemd.
Betekent dit dan dat ethici helemaal geen rol meer spelen en er een liefdesrelatie tussen techniek en moraal is ontstaan? Volgens Huijer is de ethicus niet meer nodig, omdat de techniek de gebruiker vele mogelijkheden en een grote invloed geeft. Echter, techniek zorgt juist voor ethiek is de mening van Achterhuis. De ethicus probeert duidelijk te maken dat er ethische vragen spelen. Er zijn vragen die de consument niet kan beantwoorden of zelfs kan bedenken. De ethicus kan niet zeggen hoe een techniek ontwikkeld moet worden, maar kan wel de vragen aankaarten waar technici zelden aan denken. Moraal is hoe dan ook belangrijk in de techniek, of het nou bepaald wordt door de gebruiker of het tussenbeide komen van een ethicus.
Kijk de lezing over moraal en techniek hier terug. Maandagavond 15 april zal prof. dr. Hans Achterhuis in discussie gaan met prof. dr. Joep Dohmen (Wijsgerige en Praktische Ethiek, UvH) over 'leven is geen kunst, maar goed leven wel'.
