Vergezichten
Nanotechnologie, een technologie waarbij we denken aan mogelijkheden en beloften, aan futuristische fantasieën en aan risico's en gevaar. Maar nanotechnologie is tegelijkertijd ook een technologie die zover van ons afstaat zodat we er ons eigenlijk niks bij voor kunnen stellen. Professor Dave Blank, wetenschappelijk directeur van MESA+ en hoogleraar anorganische materiaalkunde aan de Universiteit Twente, probeert in de 3e lezing in de reeks Vergezichtenhet begrip nanotechnologie minder ondoorgrondelijk te maken. Welke mogelijkheden en beloften biedt nanotechnologie precies? Worden deze beloften ook waargemaakt? Maar ook, wat is de impact van nanotechnologie op onze samenleving en in hoeverre zijn de angsten gegrond?
Het dagelijkse leven
Bij het woord nanotechnologie denk je aan ingewikkelde technische ontwikkelingen en futuristische fantasieën. Dat is ook zeker waar. Maar nanotechnologie is meer dan dat en veel dichter bij dan in het algemeen wordt aangenomen. Nanotechnologie is al op grote schaal geïntegreerd in ons dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan tandpasta met nanodeeltjes om de remineralisatie van tanden te bevorderen, aan met nanodeeltjes gecoate PET-flessen om de houdbaarheid van frisdrank te vergroten of aan zonnepanelen met een nanogestructureerd oppervlakte, zodat het licht beter kan worden opgenomen.
Met andere woorden, nanotechnologie is geen toepassing voor de toekomst. Het wordt al op grote schaal toegepast in voeding en industrie. Maar er kan nog veel meer. Denk aan waterafstotende ramen, kleding en chirurgische instrumenten, aan specifieke 'drug delivery systems' – bolletjes die gerichte medicijnafgifte in het lichaam bewerkstelligen – of aan contrastvloeistof met magnetische nanodeeltjes, waardoor scherpere MRI beelden mogelijk zijn.
Een kijkje in de keuken
Met nanotechnologie komen verschillende disciplines bij elkaar. Het is niet alleen maar natuurkunde, chemie of elektrotechniek. Nano heeft geen betrekking op een eigenschap, maar op een afmeting. Er wordt gewerkt met deeltjes in de orde van grootte van een aantal nanometer; deeltjes die ongeveer 10.000 keer kleiner zijn dan de diameter van je haar.
Maar hoe is er tot deze inzichten gekomen? De opkomst van nanotechnologie is begonnen met de introductie van computers in de jaren '70. Transistors – de fundamentele bouwstenen van computers - uit die tijd waren erg groot en daardoor weinig praktisch. Wetenschap en industrie waren erop gericht om deze transistors kleiner te maken. Zo werd een eerste stap in de richting van nanotechnologie gezet.
Maar ook de natuur heeft bijgedragen aan de huidige inzichten. Water hecht bijvoorbeeld niet aan lotusbladeren. Door de structuur van de bladeren na te maken op nanoschaal kunnen we nu profiteren van deze inzichten op grote schaal.
Duurzaamheid
De mogelijkheden van nanotechnologie lijken haast oneindig. De inzichten zijn in bijna alle vakgebieden toepasbaar, zoals in de gezondheidszorg, de kledingindustrie, elektronica en voeding. Maar nanotechnologie speelt ook een grote rol in het energievraagstuk.
Technologieën gebaseerd op nanodeeltjes vragen niet alleen veel minder energie, doordat ze gedeeltelijk zelfregulerend zijn en ook veel kleiner. Maar nanotechnologie is ook inzetbaar voor duurzame energie. Nanodeeltjes kunnen worden verwerkt in zonnepanelen om de effectiviteit te vergroten. Via nano kunnen ook druk, warmte en kracht worden omgezet in energie.
Risico's en impact; het publieke debat
Doordat nanotechnologie zo breed toepasbaar is, roept het veel discussievraagstukken op. Het is belangrijk dat we stil staan bij de risico's en impact van nanotechnologie.
De grootste vrees heeft men voor de eventuele gezondheidsrisico's. Nanodeeltjes zijn zo klein dat ze in theorie van buiten af het lichaam kunnen binnendringen. Daarnaast kunnen nanodeeltjes het lichaam binnenkomen via voedsel en medicatie. In hoeverre zijn er gezondheidsrisico's aan nanotechnologie verbonden? Blank is van mening dat het zeker essentieel is om alle risico's van nanodeeltjes in kaart te brengen. Uiteindelijk moet nanotechnologie ons meer voordeel dan nadeel brengen.
Implementatie van nanotechnologie brengt niet alleen onzekerheden mee op het gebied van gezondheidszorg. Er rijzen ook veel vragen op over schending van privacy door de toepassing van 'slimme' producten, over de maakbaarheid doordat mensen verder kunnen worden geperfectioneerd en over mogelijke milieueffecten.
Om de onzekerheden bij het grote publiek weg te nemen is een publiek debat noodzakelijk. Er is nog veel onwetendheid bij het publiek en die onwetendheid voedt de onzekerheden nog eens extra. Het publiek moet niet zozeer worden geïnformeerd over alle risico's van nanotechnologie, maar er moet vooral bewustwording worden gecreëerd. Wanneer de samenleving de technologie en zijn vele mogelijkheden meer begrijpt, wordt als vanzelf een deel van de onzekerheden weggenomen.
