Vergezichten
We leven in een tijd die wordt overschaduwd door crises die diep in de samenleving doordringen. In de serie Vergezichtenwordt er geprobeerd voorbij 'het hier en nu' te kijken. Welke rol heeft wetenschap in de veranderende wereld? En hoe moeten politiek en beleid hierop inspringen? Een vijftal vooraanstaande wetenschappers en bestuurders zullen ingaan op de ontwikkelingen in de wetenschap en de maatschappij, en zo richting geven voor de toekomst.
Femke Halsema, fractievoorzitter van GroenLinks, heeft haar visie op de (politieke) samenleving gebundeld in het boek Geluk! Voorbij de hyperconsumptie, haast en hufterigheid dat vorig jaar is uitgekomen. Dit boek verscheen toen de financiële crisis net een paar maanden oud was. Nu een jaar later blijken haar thema's nog actueler en dringender.
Wereldwijd gaan we gebukt onder vier crises. Er heerst een economische crisis, die zorgt voor oplopende staatsschulden, werkeloosheid en armoede. Maar tegelijkertijd hebben we ook te maken met een klimaat-, een energie- en een voedselcrisis. Deze laatste drie worden overschaduwd door de eerste, maar dat maakt ze niet minder dringend en belangrijk. Alle vier zijn ze ook sterk met elkaar verbonden. Als er op zeer korte termijn niet wordt ingegrepen om de laatste drie crises een halt toe te roepen, zal dat op langere termijn, naast grote schade, ook tot grote economische gevolgen leiden.
In de aanpak van de crises moet er niet worden gekeken naar wat de beste oplossing is op de korte termijn, maar naar handelingen die het meeste effect hebben in de toekomst. Zo wordt voor de bestrijding van de economische crisis op allerlei gebieden flink bezuinigd, waaronder in ontwikkelingshulp. Deze bezuinigingen verergeren op de langere termijn de andere crises.
Alle crises zijn sterk verbonden met onze levensstijl. Sterker nog, ze zijn daaruit voort gevloeid. De financiële crisis is sterk gerelateerd met de (hyper)consumptie die in het Westen is ontstaan vanaf de jaren '60. Rijkdom werd geassocieerd met status en welvaart. Dit leidde tot de opkomst van het consumentisme. Echter, de ontwikkeling van de rijkdom hield geen gelijke tred. Er ontstond een cultuur van lenen, een cultuur van leven op krediet met te hoge hypotheken. Een cultuur van hyperconsumptie.
Het steeds meer en steeds sneller consumeren hebben geresulteerd in de andere crises. Fossiele grondstoffen blijken niet onuitputtelijk, de gestegen CO2-uitstoot leidt tot opwarming van de aarde en bosontginning en verwoestijning resulteren onder andere in een voedselcrisis in ontwikkelingslanden.
Om de heersende crises aan te pakken, zullen we ter rade moeten gaan bij de aard van de samenleving volgens Halsema. Onze levensstijl moet worden heroverwogen. Een overgang naar een anti-consumptieve samenleving is hiervoor niet nodig. Consumptie is in wezen namelijk niet verkeerd. Consumptie geeft economische groei en welvaart, waardoor investeringen in crises en de publieke sector mogelijk worden gemaakt. Eerder de aard van consumptiegedrag moet worden veranderd. We kopen, omdat we denken er gelukkiger van te worden. Maar is dit wel zo?
Matiging van consumentisme en daarnaast een grotere verantwoording van de burgers zullen volgens Halsema een eerste stap zijn in de aanpak van de heersende crises. Hiervoor zijn alternatieve politieke keuzen nodig, die economische groei nog steeds stimuleren maar wel binnen bepaalde grenzen.
Aan wat voor keuzen moet er dan gedacht worden? Meer geld naar ontwikkelingswerk, hogere belastingstarieven voor vervuilende bedrijven en een hogere belasting voor de hoge inkomens zijn voorbeelden die Halsema hiervoor aandraagt. Een gelijkmatigere inkomensverdeling zal leiden tot een vermindering van de competitie in de samenleving. En het belastinggeld kan vervolgens weer worden geïnvesteerd in klimaatproblematiek en de publieke sector.
Maar verwezenlijking van een eerlijke en solidaire samenleving in een wereld zonder de beschreven crises betekent een lange weg met veel drempels. Het is moeilijk om keuzen te maken waarvan het effect pas op de lange termijn, gedeeltelijk zelfs pas in een volgende generatie, zichtbaar worden, wanneer daar aantrekkelijke keuzen tegenover staan die je op korte termijn geluk lijken te geven. Dergelijke keuzen vereisen investeringen. Niet alleen op nationaal niveau, maar vooral op mondiaal niveau.
