Pompen of verzuipen
In de verduurzaming van onze leefomgeving lijken technologie en data een steeds grotere rol te spelen. Straatverlichting met ledlampen en bewegingssensoren zorgen voor minder elektriciteitsgebruik. In sommige gemeenten geven speciale afvalbakken die werken op zonne-energie automatisch een melding als ze vol zitten, wat leidt tot een efficiënter afvalverwerkingssysteem. Slimme stoplichten zorgen ervoor dat we 's ochtends minder lang met een rokende uitlaat stilstaan en dankzij apps als 9292 vinden we met een klik de snelste bus- of treinverbinding. Volgens hoogleraar Publieke Innovatie prof. Albert Meijer (Universiteit Utrecht) moeten we deze ontwikkelingen en innovaties niet alleen toejuichen maar ook kritisch bekijken. In hoeverre schuren deze 'slimme systemen’ met democratische principes zoals privacy en wie is er eigenaar van onze data?
“Onzichtbare infrastructuur”
Als we naar een duurzame leefomgeving toe willen, spelen technologische oplossingen volgens Meijer een grote rol. Een goede ICT-infrastructuur is van cruciaal belang voor een duurzame stad. Net zoals snelwegen en een rioleringssysteem hebben we ook WiFi signalen en 5G-netwerken nodig om onze moderne systemen te ondersteunen. Deze ‘onzichtbare infrastructuur’ die technologische systemen ondersteunt, lijkt bijna onmisbaar en krijgt een steeds grotere invloed in onze wereld. Ook als we kijken naar manieren waarop we bestaande, oude systemen kunnen verduurzamen speelt de ICT-infrastructuur een essentiële rol.
"Dit is het halleluja verhaal uit Silicon Valley."
De belofte van de slimme stad
Om andere infrastructuren en systemen in onze samenleving te verduurzamen, wordt vaak gekeken naar verbeteringen en oplossingen binnen de ICT-infrastructuur. Om bijvoorbeeld te komen tot een duurzamer mobiliteitssysteem, wordt onderzocht hoe we de infrastructuur van dit systeem kunnen optimaliseren door middel van ICT-toepassingen. Zo kunnen we door gegevens van reizigers te verzamelen passagiersstromen in het openbaar vervoer beter voorspellen en trams en bussen efficiënter inzetten. Ook als we toe willen naar een duurzamer energiesysteem, zijn ICT systemen van belang, legt Meijer uit. Real-time data kan bijvoorbeeld meer informatie geven over vraag en aanbod binnen het energiesysteem. Zo kunnen we beter omgaan met pieken en dalen in de energievoorziening.
Technologie en data kunnen op deze manieren veel betekenen voor een duurzamere wereld. Dat ICT infrastructuur louter wordt ingezet om het systeem op verschillende terreinen te optimaliseren, is echter een naïef idee. “Dit is het hallelujaverhaal uit Silicon Valley.” Er zitten er volgens Meijer wel degelijk schaduwkanten aan zo’n slimme stad.
De vloek van de slimme stad
De slimme stad wordt enerzijds gepresenteerd als een duurzame stad waarin alles geoptimaliseerd is en burgers van alle gemakken zijn voorzien. Anderzijds bestaat er het schrikbeeld van een stad waarin we continu worden afgeluisterd en gemonitord door grote techbedrijven die onze data toe-eigenen. Er klinken dan ook verschillende geluiden dat de privacy van consumenten beter gewaarborgd zou moeten worden en burgers meer zeggenschap zouden moeten hebben over hun eigen data. Zo waarschuwt de ANWB dat steeds meer informatie wordt verzameld over rijgedrag en activiteiten van bestuurders. Autofabrikanten eigenen zich steeds meer data toe, vaak zonder dat de autobezitter hier weet van heeft. Met deze voertuigdata kan veel goeds worden bereikt, mogelijk ook op het gebied van duurzaamheid. Als gebruikers beschikken over meer verkeersinformatie, kan dit bijvoorbeeld files en extra uitstoot voorkomen. Echter bestaat ook het risico dat data van automobilisten ongewild wordt doorgespeeld naar derden, zoals verzekeraars. Dit lijkt niet wenselijk.
Volgens Meijer vormt het gebrek aan transparantie van ‘slimme systemen’ een wezenlijk probleem. Hoe weten we of een systeem dat het openbaar vervoer optimaliseert uiteindelijk leidt tot snel en efficiënt vervoer of tot duurzaam vervoer? Dit weten we vaak niet, deze keuze ligt besloten in het algoritme. Over dit soort keuzes willen we misschien wel een maatschappelijke discussie voeren. In plaats hiervan worden deze beslissingen vaak gemaakt door tech bedrijven.
"We kunnen zelf weer grip krijgen op onze data en deze op een meer democratische manier benutten."
Democratisch grip houden op data
Een slimme stad waarin onze data wordt gebruikt door bedrijven en we het gevoel hebben continu bespied te worden klinkt niet bepaald als een utopie. Dit is geen reden om bij de pakken neer te zitten. “We kunnen zelf weer grip krijgen op onze data en deze op een meer democratische manier benutten.” Het huidige systeem biedt op verschillende manieren ruimte aan burgers om invloed uit te oefenen, benadrukt Meijer. Lees je in en stem op een politieke partij die zich kritisch uitspreekt over data toe-eigening door grote bedrijven en de privacy van burgers serieus neemt. Ga naar een inspreekavond als je gemeente een 5G-netwerk door Huawei wil laten aanleggen. Of ga nog een stap verder en sluit je aan bij een burgerinitiatief en verzamel samen informatie over de luchtkwaliteit in je stad. Zo monitor je zelf je data in plaats van dat je bedrijven dit laat doen.
