Pompen of verzuipen
De effecten van klimaatverandering zijn al overal ter wereld zichtbaar. Waar sommige gebieden geteisterd worden door droogte en hevige bosbranden, stromen andere gebieden over als gevolg van hevige stortbuien.
Stedelijke gebieden zijn extra kwetsbaar voor de impact van klimaatverandering. Naar schatting woont in 2050 zeventig procent van de wereldbevolking in stedelijk gebied. Hoe bouwen we klimaatbestendige steden? Volgens klimaatonderzoeker ir. Tim van Hattum (Wageningen University & Research) moeten we denken in groen-blauwe oplossingen.
Mitigatie en adaptatie
Van Hattum benadrukt het nog maar eens: als we de temperatuur wereldwijd gemiddeld onder anderhalve graad willen houden, moet alle uitstoot van CO2 in 2050 naar nul. “Hoe we werken, hoe we wonen, ons verplaatsen, waar onze energie vandaan komt en wat we eten. Alles moet anders.”
Op dit moment liggen we echter niet bepaald op schema en stevenen we eerder af op een drie of vier graden warmere wereld. Van Hattum: “Klimaatmitigatie , het terugdringen van broeikasgassen, en klimaatadaptie, het aanpassen aan nieuw klimaat, zijn beide ontzettend urgent.”
“Dit vraagt om een totaal andere manier van denken en ontwerpen van steden.”
Biosfeer essentieel
De biosfeer speelt hierin volgens Van Hattum een essentiële rol. Als we de Sustainable Development Goals (SDGs) willen behalen, is het van groot belang om te investeren in doelen die relateren aan de biosfeer. Hiermee doelt Van Hattum op alle SDGs die betrekking hebben tot het leefgebied van organismen. De vier doelen gaan respectievelijk over het leven op land, het leven in onze oceanen, de beschikbaarheid van water en klimaatactie. “Als we die vier Sustainable Development Goals niet op orde hebben, gaan we de andere doelen ook niet bereiken.”
En dat is waar ‘nature-based solutions’ aan bod komen. We moeten veel meer gaan samenwerken met de natuur, benadrukt Van Hattum. “De natuur kunnen we benutten om CO2 op te slaan, ons veerkrachtig te maken voor de gevolgen van klimaatverandering en tegelijkertijd de biodiversiteit vooruit te helpen.”
Steden ‘ongelofelijk kwetsbaar’
Steden hebben deze nature-based solutions extra hard nodig. De kans op overstromingen wordt groter door een toename van het aantal stortbuien en tegelijkertijd kampen steden wereldwijd met langere periodes van droogte en watertekorten. Een op de vier steden kan volgens Van Hattum al spreken van een watertekort. Door klimaatverandering zullen zonder verstandig watermanagement de gevolgen hiervan alleen maar toenemen.
Naast wateroverlast en watertekorten worden steden geteisterd door het ‘hitte-eilandeffect’. “Omdat steden dichtbevolkt zijn en vooral uit steen bestaan, kunnen ze tot wel tien graden warmer zijn dan de omgeving.” Tel daar de stijgende temperaturen bij op en we zullen zien dat steeds meer mensen te maken gaan krijgen met ‘hittestress’. Dit is zeer problematisch. “De hittegolf in 2003 in Europa eiste meer dan 70.000 levens.”
“De miljardeninvestering die hiervoor nodig is, kunnen we dus maar het beste klimaatbestendig doen.”
Enorme uitdagingen
Daar bovenop komt dat de meeste steden aan de kust liggen en bedreigd worden door een stijgende zeespiegel. Hoeveel de zeespiegel precies gaat stijgen is volgens Van Hattum nog onduidelijk en afhankelijk van hoeveel de aarde opwarmt. Het mag echter duidelijk zijn dat veel steden kwetsbaar zijn voor zo’n stijging. “In de hoofdstad van de Maladiven wonen ruim 100.000 mensen op een oppervlakte van één à twee vierkante kilometer. Een zeespiegelstijging kan grote gevolgen hebben voor deze stad die volledig omringt is door water.” Ook voor veel wereldsteden als Miami en Shanghai of onze eigen hoofdstad vormt zeespiegelstijging een enorm risico.
Enorme uitdagingen dus. Zeker als je je bedenkt dat steden slechts twee procent van het aardoppervlak bestrijken, maar op dit piepkleine oppervlak in 2050 wel negen miljard mensen wonen. Interessant is dat de stedelijke infrastructuur voor die twee miljard mensen nog gebouwd moet worden. “De miljardeninvestering die hiervoor nodig is, kunnen we dus maar het beste klimaatbestendig doen.”
Groen-blauwe steden
Om steden klimaatbestendig te maken, moeten we volgens Van Hattum toe naar een zogenoemde groen-blauwe stad. In zo’n stad staat niet het afvoeren van water centraal, maar juist het vasthouden en opslaan van water. “Dit vraagt om een totaal andere manier van denken en ontwerpen van steden.” Vergroening is daarbij essentieel, dit herstelt de sponswerking van de stad. “De natuurlijke ondergrond van steden is momenteel afgedicht met beton.” Door in te zetten op vergroening kan regenwater langzaam de grond in zakken. Vegetatie helpt bovendien met het verdampen van water waardoor verkoeling ontstaat in een hete periode.
Nederland als groene metropool
Ook Nederland krijgt in de toekomst meer te maken met hittegolven, stortbuien, een stijgende zeespiegel en andere gevolgen van een veranderend klimaat. Hoe moet Nederland er in de toekomst uitzien om dit soort uitdagingen het hoofd te bieden?
Van Hattum maakte samen met andere wetenschappers een toekomstvisie van Nederland in 2120 om richting te geven aan een transitie naar een klimaatbestendig land. In deze visie zijn nature-based solutions leidend. “Eigenlijk moet je heel Nederland zien als een groene metropool."
Als we kijken naar de kaart van ‘groene metropool Nederland’, valt meteen op dat we de Noordzee meer gebruiken. Zo gaan we meer energie opwekken en voedsel produceren op zee.
Groen aan de rand van de stad
Verder staat in groene metropool Nederland de groen-blauwe stad centraal. Natuurlijke oplossingen beginnen al aan de rand van deze stad. Een goed voorbeeld van een hedendaagse toepassing is het natuurgebied De Omlanden rondom Groningen. Het moerasgebied kan veel water opnemen en beschermt zo tegen overstromingen. Alternatieve oplossingen als dammen en dijken zouden veel duurder zijn geweest. Landbouwgebieden moesten wijken voor het natuurgebied. “Maar het levert wel een enorme bijdrage aan de biodiversiteit en houdt de stad Groningen droog.” Stadsbossen zijn volgens Van Hattum een ander voorbeeld van een natuurlijke oplossing in en rondom de stad. Bossen halen CO2 uit de lucht en zorgen voor verkoeling in de zomer. Bovendien kunnen stadsbossen een bijdrage leven aan de biodiversiteit.
“Er ligt hier een enorme potentie en markt.”
Slimme technologie
Daarnaast zullen in de groen-blauwe stad natuurlijke oplossingen vaak gecombineerd worden met technologie. Denk aan natuurinclusieve gebouwen, met als toonaangevend voorbeeld het Bosco Verticale in Milaan. Bij gebrek aan ruimte bouwde de architect een verticaal bos op dit gebouw.
“Naarmate je verder de stad in komt en er minder ruimte is, moet je gebruik maken van slimme technologie”, benadrukt Van Hattum.
Denk bijvoorbeeld ook aan slimme groene daken die op basis van informatie van Buienradar inspelen op de weersverwachting. De daken zijn bij normaal weer gericht op het vasthouden en bergen van regen. Maar als er een stortbui wordt verwacht, wordt het dak geleegd om de regen op te vangen. Een aantal Nederlandse bedrijven zijn al volop bezig met het deze technologie. “Er ligt hier een enorme potentie en markt.”
Gidsland
En dat geldt eigenlijk voor alle nature-based solutions. “Groene daken, groene gevels, het is allemaal een ongelooflijk grote business opportunity.” Groen-blauwe oplossingen maken Nederland beter bestendig tegen klimaatverandering, hebben allerlei voordelen voor ons leefklimaat en de biodiversiteit en leveren volgens Van Hattum hiernaast dus enorme economische kansen op.
Met onze kennis over watermanagement, groen, landbouw en ‘governance’ heeft Nederland volgens Van Hattum bovendien alles in huis om gidsland te worden op het gebied van groene oplossingen. "Wat mij betreft mag Nederland de ambitie hebben om het groenste land ter wereld te worden."
