De taal van muziek
Hierin maakte de muziek een ontwikkeling door van een talige naar een meer abstracte vorm.
Zo werd er in de 17e eeuw nog volop gebruik gemaakt van liturgische stijlfiguren in composities. En de opera kwam tot ontwikkeling, begeleid door het cantate en oratorium. Deze genres kenmerkten zich meer en meer door koren, gestatieven en aria's, de laatste twee ontwikkelden zich tot een twee-eenheid.
Samama liet horen hoe de zuivere instrumentale muziek in de 17e eeuw steeds meer eigen regels ontwikkelde onder invloed van onder andere Bach. Ook het zingen van psalmen werd populair. De ensembles werden verder uitgebreid en de concerto grosso kwamen op, een orkest van solisten. In de 18e eeuw verruilde men de rethorische muziek voor een meer galante vorm met de nadruk op het polaire luisteren, het luisteren naar uitersten. Dit zorgde aan het einde van de 18e eeuw, tot aangename emotionele melodieën.
Één van de moeilijke dingen gedurende de ontwikkeling van muziek in de 19e eeuw is dat het luisteren steeds ingewikkelder wordt. Componisten krijgen een steeds grotere massa mensen tegenover zich en proberen zich individualistischer, meeslepender en heftiger uit te drukken in hun composities. Alle contact met de aarde lijkt te verdwijnen.
Opera
In de opera worden woorden en muziek steeds op gelijke voet gezien. Zij lopen haast naadloos in elkaar over en door elkaar heen. De hervormingen van de opera van componist Glück veranderden de bestaande definities. De opera hield zich niet langer aan vaste regels maar vertelde meer en meer een spannend verhaal. Dat was ook wat het publiek ten tijde van de romantiek verlangde. Gevolg hiervan is bv. Mozart's spannende en dramatische gebruik van akkoorden. Mozart stuurde zijn publiek, passend in het tijdsbeeld, naar huis met een les of moraal. Het publiek van de 18e eeuw hield van dingen die niet konden, sprookjes. Deze thema's kwamen dan ook veelvuldig terug in opera's. Tegelijkertijd kwamen ook musical-achtige 'singspielen' op. Melodrama werd steeds belangrijker. Hiervoor gebruikten componisten orkesten om stemmingsverschillen op te roepen. In Italië was de ontwikkeling net iets anders. Groots en dramatisch waren de thema's maar daarnaast was ook geestigheid van belang, resulterend in de Buva-opera. Virtuositeit kwam steeds meer centraal te staan in de opera. Het hoogtepunt hiervan is de 'Bel Canto' van Verdi. Wagner ging verder, hij maakte geen onderscheid meer tussen stukken maar componeerde één groots en meeslepend verhaal. Samama verwees treffend naar de term die zijn zoon hiervoor gebruikt: de Star Wars onder de opera. De tegenhanger van Wagner was de Opera Comique. In voorbeeld daarvan is Carmen, deze opera gaat over de meest menselijke relaties als liefde, bedrog, moord en verdriet.
Liederen
In de 18e eeuw kwamen ook liederen op. Het grote verschil met de opera was ten eerste het gebruik van bestaande dichtkunst en ten tweede werd deze muziek niet gekenmerkt door aria's maar stond ze dichterbij het volk. Schubert was een bekend liederen componist. Hij vertaalde onder andere de gedichten van Goethe in liederen. Door deze ontwikkeling werd muziek de huiskamers van de burgerij ingetrokken. Waardoor aan het einde van de 19e eeuw in veel huiskamers een piano te vinden was, om de liederen in familiekring uit te kunnen voeren.
Volgende week voert Leo Samama ons de 20e eeuw in in het laatste college in de serie 'De taal van muziek'. We lijken aan de grenzen van muzikale uitdrukkingskunst te komen, de vraag is: hoe nu verder? Kom naar de Aula aanstaande maandag en/of kijk de eerdere lezingen terug.
