Je kunt ze zien als betweterige mannen die duurzaamheid als excuus gebruiken om aan de democratie voorbij te gaan, of, als twee gepassioneerde visionairs die fel aan de slag gaan voor een duurzame toekomst. De hoofdpersonen in de documentaire Ecopolis:China (2013), de Chinese multimiljonair Zhang Yue en de Finse ingenieur Eero Paloheimo, dromen van een duurzame, slimme stad. In de documentaire zie je hoe ze deze droom willen realiseren. Samen met prof. dr. Albert Meijer (Bestuurs- en Organisatiewetenschap, UU), drs. Lot van Hooijdonk (wethouder Milieu, gemeente Utrecht) en Tom van de Wetering (SETUP Utrecht en Smart City Utrecht) bekeken we Ecopolistijdens de reeks Movies: Science and the city in een uitverkochte bioscoopzaal. De film roept vragen op. Is democratie geschikt om urgente problemen aan te pakken? In hoeverre heeft een Ecopolis toekomst in Nederland en hoe maken we van Utrecht een smart city? Of is het dat al?
Groene dromen
“It's always said that the solution to environmental problems starts at the grass roots level. I think that's a mistake. Rich people recognise environmental problems first. How can you wake up if your living standard is very poor? Only the richest of the rich, the smartest of the smart, the greatest of the great, wake up first.” aldus Zhang Yue. Ingenieur Eero Paloheimo stelt dat “in crises, democracy is too slow a method. And we are facing an urgent crisis.” Beiden willen een Ecopolis in China bouwen, een volledig duurzame stad. De Chinees wil de grootste wolkenkrabber ter wereld neerzetten en de Fin wil een onderzoeksstad in een kersenvallei buiten Beijing. Ze dulden geen tegenspraak en hebben duidelijke ideeën hoe de duurzame toekomst eruit ziet. Wat anderen daarvan vinden is niet zo belangrijk. Zij zijn de experts. Toch gaan hun bouwprojecten niet zo soepel. Paloheimo was al uitgeweken naar China, omdat hij in Europa tegen 'red tape and bureaucracy' opliep, maar aan de andere kant van de wereld kreeg hij te maken met corruptie en vriendjespolitiek. Zhang, die op de werkvloer tekeergaat als een kleine dictator, krijgt de maken met wantrouwen van de internationale pers en ongeldig verklaarde bouwvergunningen. Het leven van een visionair gaat niet over rozen, ondanks de afwezigheid van Europese bureaucratie en ondanks goede bedoelingen.
Democratie is het eerste wat sneuvelt
Hoewel, goede bedoelingen... Volgens Albert Meijer laat deze docu zien wat een nachtmerrie dit topdown-perspectief is. Als je een stad duurzaam wil verbeteren, moeten burgers mee kunnen denken en werken. Meijer: "In deze film móet duurzaamheid. Democratie en bureaucratie staan alleen maar in de weg. Zo werkt het natuurlijk niet, ik ben dan ook blij dat het niet gelukt is". Volgens Meijer is het vaak zo dat bij het verwezenlijken van idealen de democratie als eerste sneuvelt. Het tragische van een expert in een democratie is dat hij of zij het bij het juiste eind kan hebben, maar de stem van de meerderheid ook zwaar telt. Als expert heb je in een democratie alsnog een goede kans dat je kennis overruled wordt. Het is juist de uitdaging om bij het verduurzamen van de stad een samenwerking aan te gaan tussen experts en leken, burgers en bestuur.
Menselijk aspect
Wethouder Duurzaamheid & Milieu Lot van Hooijdonk sluit zich hierbij aan: "Ik krijg buikpijn van deze film, omdat duurzaamheid niet alleen over ecologie maar ook over mensen gaat. Wie wil er nou in zo'n toren wonen zonder daglicht?" In Utrecht heeft het bestuur als uitdaging bestaande bebouwing te verduurzamen. Daarvoor leunen ze niet alleen op techniek, maar doen ze hun best om mensen mee te krijgen. Om duurzaamheid te bereiken is er een andere economie en een cultuuromslag nodig. Volgens Van Hooijdonk onderschatten veel politici het draagvlak dat er onder de bevolking is voor duurzame innovatie. Zo gingen de plannen voor een windpark in Utrecht niet door, terwijl een meerderheid van de Utrechters voor de plannen was. Hopelijk gaat daar verandering in komen. De wethouder lichtte een tipje van de sluier op: de gemeente is bezig een bevolkingspanel (naar een idee van David van Reybrouck) op te zetten, van zo'n 150 willekeurig gekozen inwoners die een energieplan moeten ontwikkelen. Dit plan wordt dan ook daadwerkelijk uitgevoerd, democratie 2.0 dus.
Adaptieve stad
Tom van de Wetering trekt bij stadsontwikkeling de vergelijking met het maken van software (op basis van het essay The Cathedral and the Bazaar van Eric S. Raymond). Dat kan via een gesloten systeem (Windows van Microsoft bijvoorbeeld) of via open-source (zoals besturingssysteem Linux). In een stad kun je het vergelijken met de bouw van een kathedraal of een bazaar. Bij de bouw van een kathedraal is alles strak geregeld door een hoger bestuursorgaan, de ontwikkeling duurt dan ook vaak lang. De bazaar ontstaat van onderop, er is ruimte voor eigen initiatief van heel veel mensen. In de ideale stad kunnen verschillende visies naast elkaar leven. Dit leidt tot een 'darwinistische stad': de meest adaptieve stad overleeft. Toch moeten we goed nadenken over wat we willen in de adaptieve stad. Een echt goede adaptieve stad, is een smart city, hier is een soepele samenwerking van creatieve bedrijven, kennisinstellingen, bestuurders en inwoners zelf. Een recent project wat in deze lijn ligt is Smart City Utrecht, maar ook de pop-up store NEST op Hoog Catherijne.
Slimme mensen, geen slimme technologie
Alle sprekers waren het erover eens: een smart city maakt slim gebruik van mensen, niet van technologie. Toch is de vraag hoe verduurzaming echt democratisch kan en hoe je tegengaat dat sommige groepen worden buitengesloten. Utrecht is een slimme stad, letterlijk, want het opleidingsniveau is hoog. Dit zijn de mondige burgers, de burgers die bij ons op avonden als deze in de zaal zitten. Maar hoe hoor je de minder mondige bewoners van Utrecht? Het burgerpanel van Van Reybrouck, waarin burgers uit alle lagen van de bevolking plaatsnemen, is een stap in de goede richting.
Volgende keer: ongelijkheid op de agenda
Op 1 december gaan we het hebben over de eerlijke stad en inkomensongelijkheid. Is een eerlijke verdeling van welvaart in de stad mogelijk? We kijken de documentaire Inequality for All,die laat zien dat armoede en honger ook voorkomen in de westerse wereld. Hoe zit dat in Utrecht? Wie is verantwoordelijk voor het waarborgen van mensenrechten als eten en een dak boven je hoofd? Hoe pakt de gemeente ongelijkheid aan, zeker nu ze steeds meer taken krijgt uit Den Haag en van burgers wordt verwacht dat ze elkaar opvangen? Met o.a. prof. dr. Jan Luiten van Zanden (Geschiedenis, UU) en Victor Everhardt (wethouder Werk en inkomen, Utrecht).
