Soms is de vervulling van een kinderwens lastig zonder de hulp van biomedische technologie. Technologieën geven hoop, maar ze roepen ook vragen op. Voor haar stage schreef Titia Rixt de blogserie 'Van wens tot wieg' waarvoor ze in de wereld van de kunstmatige voortplantingstechnieken dook op zoek naar antwoorden.
Je bent homo of lesbisch, je hebt een erfelijke ziekte, je bent alleen of je bent onvruchtbaar: het krijgen van een kind is niet altijd vanzelfsprekend. Desalniettemin is de kinderwens vaak heel groot. Ondanks dat er ook genoeg redenen bestaan om geen kinderen te willen. Waar komt die drang dan toch vandaan? Mensen voelen zich alsof ze het recht hebben om zich voort te planten. Alsof ze recht hebben op een kind. Hoe legitiem is dat? En tegen welke prijs?
Een irrationele drive
Het hebben van een kind is slecht voor het milieu. Je kan je auto wegdoen, een energiezuinige koelkast kopen, je huis isoleren, ledverlichting nemen, en recyclen, maar als je besluit een mens op de wereld te zetten, stoot je meer dan 10 keer zo veel uit als wat je met je rigoureuze milieu-activistische levensstijl had bespaard. Dat mensen met kinderen gelukkiger zouden zijn dan mensen zonder kinderen valt ook ten zeerste te betwijfelen. Een Duitse studie wees uit dat een pasgeboren baby een negatief effect heeft op iemands gemiddelde levensgeluk, meer nog dan een echtscheiding, ontslag of zelfs het overlijden van de partner. Rufus Griscom en Alisa Volkman richtten Babbleop, een website bedoeld voor aanstaande ouders. In hun TED talk 'Let's talk parenting taboos' laten zij de onderstaande grafiek zien, die dat beeld iets nuanceert. Het gemiddelde geluk daalt misschien, maar dat gaat in gigantische highsen lows.
Ondanks deze rationele tegenargumenten, willen we toch massaal kinderen. Er zijn kinderen op aarde zonder ouders, maar de meeste mensen met een kinderwens willen een genetisch eigen kind. Soms noemen mensen expliciete redenen, zoals de angst voor hechtingsproblemen bij adoptie, maar vaak is het simpelweg een kwestie van gewoon willen. Rationele argumenten om een kind te willen zijn er wel, maar ze vormen niet de hoofdreden: mensen willen een kindje, omdat ze een kindje willen. Je zou zeggen dat hier ergens een biologische component in zit. Dat er een bepaald instinct tot voortplanten bestaat. Als we naar dieren kijken lijkt dit ook het geval te zijn. Sommige spinnensoorten gaan letterlijk tot het uiterste om zich voort te planten: in het biologische proces 'matriphagy' overleven de jongen doordat de moeder zichzelf als voedsel overgeeft. Waarschijnlijk worden ook mensen beïnvloedt door biologische instincten. Maar het idee kinderen te willen is daarbij deels een sociale constructie. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de afkeurende reacties die mensen ontvangen als ze tegen de norm ingaan en vertellen dat ze om wat voor reden dan ook géén kinderen willen.
Juist daarom zou het belangrijk zijn de embryowet nog méér te versoepelen. Nieuwe reproductietechnieken hoeven niet volledig foolproof te zijn. Ook een natuurlijke zwangerschap is dat niet. Maar je wilt nadelige effecten uitbannen en risico’s zo veel mogelijk inperken.
Met biomedische technieken verleggen we de grenzen van waar wij als mensen van nature toe in staat zijn. Hierin bestaan spanningsvelden. De ontwikkelaars van in vitro fertilisatie (IVF)—het bevruchten van een eicel in een reageerbuis, waarna de embryo's terug worden geplaatst in de baarmoeder—konden in eerste instantie niet veilig over straat door de grote maatschappelijke weerstand op hun techniek. Maar in 2010, dertig jaar later, kregen ze de Nobelprijs. Acceptatie van nieuwe technieken gaat geleidelijk en uiteindelijk is het haast niet eens meer voorstellen dat de technologie überhaupt controversieel was.
"Je moet niet denken dat je voor God kunt spelen."
Ook in Nederland werkten onderzoekers eind jaren 70 aan het ontwikkelen van IVF. In achterkamertjes van het Dijkzigt ziekenhuis in Rotterdam werden duizenden muizen en ratten opgeofferd. 'Je moet niet denken dat je voor God kunt spelen,' reageerde gynaecologisch Nederland en ook bij het publiek overheerste walging. Er bestaat een gevoel van angst en onbehagen wanneer een nieuwe techniek vraagtekens zet bij waarden die wij belangrijk vinden of als die onze verwachtingen overtreft en 'te' snel gaat. Dit gevoel heerst niet bij mensen voor wie de nieuwe technologie een significante positieve impact kan hebben. Stellen die kampten met kinderloosheid zagen in het Rotterdamse onderzoek een sprankje hoop. Honderden meldden zich in 1981 aan om als proefpersoon mee te doen. Ze ondergingen heftige hormoonbehandelingen en pijnlijke experimentele procedures, die vaak nog niet eerder getest waren. Allemaal met de hoop gevestigd op die kleine kans dat het zo misschien toch zou lukken om een kindje te krijgen.
Een botsing van 'rechten'?
We blijken bereid heel ver te gaan voor die kleine kans dat het toch lukt. Maar waar ligt de grens? De uitersten die we opzoeken met onze technologieën zijn vaak niet uitersten van ons eigen leven, maar uitersten van het leven van het nog ongeboren kind. Over de gevolgen van een IVF bevruchting voor de hieruit voortkomende kinderen was in 1981 weinig bekend. Bestaat er zoiets als recht hebben op een kind? Is het niet andersom: een kind heeft recht op een goede opvoeding, op een basis voor een goed bestaan? Een te risicovolle vruchtbaarheidsbehandeling draagt niet bij aan deze basis. Maar bij wensouders is de wens vaak zo sterk dat ze dit uit het oog verliezen. Aan de andere kant zal er bij elke nieuwe innovatie op het gebied van voortplanting ooit de stap naar een zwangerschap moeten worden genomen. Het is aan wetenschappers om hier uiterst voorzichtig mee om te gaan. De geschiedenis van IVF vertelt een hoopvol verhaal. Er zijn wereldwijd inmiddels meer dan 5 miljoen baby's geboren met deze techniek. Een overwinning voor de biomedische wetenschap en een getuigenis van de inventiviteit van de mens, die wegen vindt waar voor de natuur het spoor doodloopt.
Blog gemist?
Dit was al weer het laatste blog in de serie 'Van wens tot wieg'. Heb je een blog gemist? Lees de eerdere blogs terug:
Blog 1 'Technologische moraal gezocht'
Blog 2 'Baarmoeder gezocht'
Blog 3 'Spermacel gezocht'
Blog 4 'Gezonde genen gezocht'
Blog 5 'Welwillende wetgeving gezocht'
