De Duiders
Het volk 'ervaart een asielcrisis’ en dus is de noodtoestand uitroepen gerechtvaardigd, aldus premier Schoof, over het stikstofbeleid is veel te doen en de btw op kunst en cultuur gaat flink omhoog. Dit is een greep uit de onderwerpen waar het nieuwe kabinet zich mee bezig gaat houden. We gingen erover in gesprek met politicoloog Rutger Claassen, die drie opvallende punten uit het nieuwe regeerprogramma aanwijst.
1. Gebrek aan langetermijnvisie
Veel plannen in het regeerakkoord draaien om het snel behalen van resultaten of het vooruitschuiven van gevolgen. Hierdoor zijn de planbureaus pessimistisch gestemd: de bezuinigingen die op de korte termijn veel opleveren, kunnen op de lange termijn juist weer schadelijk zijn. Claassen noemt het klimaat als treffend voorbeeld. Ook het stikstof- en huisvestingbeleid hebben last van zogenaamde uitstelpolitiek. Klimaat wordt steeds vaker gezien als een probleem dat opgelost moet worden. Tegelijkertijd wil de politiek ‘niet de grenzen van ons model van economische groei erkennen’, aldus Claassen. Dat staat dus haaks op elkaar.
Dat zo’n regeerakkoord zich niet richt op de lange termijn heeft vooral te maken met strategie. Claassen benadrukt dat een regering maar voor vier jaar gekozen wordt en dus ook maar voor vier jaar plant. Dit is wel vaker het geval: in 2022 leverde Claassen dezelfde kritiek op de toenmalige begroting. Het is eigenlijk een voortzetting van een trend, zegt hij. Er zijn wel instituten die tegenwicht moeten leveren, zoals de wetenschap, de planbureaus en de rechterlijke macht. Die slagen er echter vooralsnog niet in om de politiek op andere gedachten te brengen.
2. Tweedeling tussen ‘het volk’ en ‘de elite’
Claassen legt uit dat er steeds meer een tweedeling wordt gecreëerd tussen ‘het volk’ en ‘de elite’. Deze tweedeling rechtvaardigt bezuinigingen op het (hoger) onderwijs, kunst en cultuur en op de publieke omroep. Claassen ziet dat er op bepaalde sectoren meer wordt bezuinigd ‘omdat ze zijn wat ze zijn, namelijk de media voor het onthullen van het nieuws (…), de wetenschap voor het zeggen van de waarheid over zaken als het klimaat, en de kunst die op zijn eigen manier zorgt voor radicale verbeelding.’ De PVV sprak zich eerder al uit tegen universiteiten omdat die ‘te woke’ zouden zijn. Kamerlid Reinder Blaauw wond er geen doekjes om: ‘Alleen [door te bezuinigen] biedt het de onderwijsinstellingen een mogelijkheid om hun prioriteiten te heroverwegen. Willen onze onderwijsinstellingen politiek activisme op het menu of degelijk onderwijs en degelijk onderzoek?’ Ook Jonathan Witteman schrijft in De Volkskrant dat de bezuinigingen en belastingplannen vooral een tactiek zijn om een cultuurstrijd te voeren.
Tegelijkertijd is het vertrouwen in de politiek juist gegroeid, vooral onder laagopgeleiden. Op zich is dat positief, maar Claassen is huiverig voor groeiende polarisatie. Hij ziet vooral dat mensen wiens politieke kleur niet in de coalitie vertegenwoordigd is wantrouwend tegenover de overheid staan, en dat de mensen die zichzelf wel vertegenwoordigd zien meer vertrouwen tonen. Volgens hem is het juist de taak van de overheid om die twee groepen bij elkaar te brengen, maar dat lijkt onder deze regering vooralsnog niet te gebeuren.
3. Knabbelen aan de democratische rechtstaat
De meest zorgelijke ontwikkeling volgens Claassen, is het ‘geknabbel aan de democratische rechtstaat.’ Dit gebeurt in kleine stappen, zegt hij, maar hij waarschuwt ook dat dit soort processen bijna altijd geleidelijk verlopen. De twee belangrijkste manieren waarop dit gebeurt, is via de eerdergenoemde bezuinigingen op cultuur en onderwijs, en via de noodwet voor asiel.
Een bloeiende cultuur- en onderwijssector is essentieel voor een functionerende democratie, zegt Claassen. Cultuur, wetenschap en onderwijs zijn belangrijk om jezelf te oriënteren binnen de politieke en maatschappelijke wereld. Het helpt je bewust te zijn van de keuzes die je kunt maken, benadrukt Claassen, en daarmee heb je pas écht de vrijheid om te kiezen. Tot in hoeverre deze sectoren gefinancierd moeten worden door de overheid is een ander debat, zegt hij. Maar de redenen die genoemd worden door de PVV – zoals het tegengaan van ‘woke’ – ondermijnen de democratie.
Verder heeft Claassen het over de plannen van minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV). Zij wil de instroom van asielzoekers beperken met een speciale noodmaatregel, waarmee het parlement niet eerst hoeft in te stemmen. Het is zorgelijk dat die zogenaamde noodwet wordt ingevoerd op basis van het ‘ervaren van een crisis’, in plaats van harde cijfers. Claassen legt uit dat noodwetten soms nodig zijn om snel een urgent probleem aan te pakken. De reguliere procedures kunnen dan worden versneld of omzeild, omdat die te lang duren. Of de huidige situatie van het asiel om zo’n sterke maatregel vraagt, kan zeer worden betwijfeld. Claassen: ‘Dit is echt een wijziging van de spelregels en we moeten daar niet luchthartig over denken.’ De reguliere procedures zijn er met een reden, namelijk het waarborgen van de legitimiteit en rechtmatigheid van de besluiten die er genomen worden. Of het invoeren van een noodwet dan ook echt gaat lukken, is nog maar de vraag, eerst gaat de Raad van State zich hier nog over buigen. In het Europees Parlement is er in ieder geval bij lange na nog geen unaniem draagvlak om Nederland een uitzonderingspositie te bieden, wat wel nodig zou zijn om de immigratie zoveel terug te dringen als in de plannen staat.
Meer weten over het nieuwe regeerprogramma, de begroting en de gevolgen ervan? Kijk het gesprek met Rutger Claassen dan hier terug!
