De Duiders
Het begint vaak onschuldig, na een zware operatie schrijft de arts een opioïde pijnstiller voor. Maar achter het doktersvoorschrift gaat een gevaar schuil: binnen enkele dagen kan een opiaat als oxycodon verslavend zijn. Verlichting verandert in een valstrik en afkicken van de verslaving blijkt even moeilijk als stoppen met heroïne.
De afgelopen 20 jaar is in de VS het gebruik en misbruik van zware pijnstillers in een verontrustend tempo toegenomen. In 2021 stierven 80.000 mensen aan een overdosis. Jarenlang hebben farmaceutische bedrijven agressief opioïden gepromoot als veilig en effectief. Artsen schreven te veel voor, er was gebrekkig toezicht op voorschrijfpraktijken, en ondertussen ontstond er een zwarte markt, waardoor het probleem inmiddels bijna niet meer te bestrijden is. Hoe voorkomen we een zelfde gezondheidscrisis in Nederland, waar het gebruik van zware pijnstillers toeneemt?
De situatie in Nederland
Om te begrijpen waarom er de laatste jaren meer zware pijnstillers worden voorgeschreven, ook in Nederland, moeten we volgens apotheker prof. Marcel Bouvy (UU) terug naar de tijd rond de eeuwwisseling. Het denken over pijnbestrijding veranderde: er kwam meer nadruk te liggen op het behandelen van pijn als een op zichzelf staande aandoening, in plaats van een symptoom van een onderliggende kwaal. Dit leidde tot een grotere vraag naar effectieve pijnbestrijding, met opioïden als eerste keuze.
Tegelijkertijd zagen we een trend van kortere ziekenhuisverblijven. Patiënten moeten hun pijnmanagement thuis voortzetten, waardoor ze vaak grote hoeveelheden opioïden voorgeschreven krijgen, zonder goede begeleiding. Bouvy benadrukt dat het in de meeste gevallen goed gaat - sommige mensen stoppen zelfs vanzelf, omdat ze de werking van de pillen niet prettig vinden. Maar een deel van de gebruikers raakt verslaafd, met alle gevolgen van dien.
De opkomst van verslavingsproblematiek in Nederland is een sluipend proces waar Bouvy zich zorgen over maakt. “Bij dit soort verslavingen komen pas over vijf jaar echt de problemen boven tafel. Daar gaat tijd overheen.” Nu hoor je al wel verhalen van patiënten over het gemak waarmee herhaalrecepten worden uitgeschreven. Bouvy heeft het over een zorgwekkende ‘conspiracy of silence’. Onder zorgverleners is er een terughoudendheid om moeilijke gesprekken aan te gaan met mogelijk verslaafde patiënten. Hoewel er soms alternatieven zijn, wordt er voor de makkelijke weg gekozen om toch maar weer een doosje voor te schrijven.
Wat moet er gebeuren?
Om deze groeiende problematiek het hoofd te bieden, zijn dringende maatregelen vereist. Een eerste stap is om het voorschrijven van opioïden te beperken, maar daarbij komt wel meteen een waarschuwing vanuit de situatie in de VS, legt Bouvy uit. “Toen daar de problematiek naar boven kwam, werden artsen kritischer in het voorschrijven. Mexicaanse drugskartels konden toen heel goed inspringen door illegale opioïden aan te bieden.” Beter is het om goed in contact te blijven met de patiënten door kleinere hoeveelheden mee te geven en patiënten vaker terug te roepen voor evaluatie.
Bewustwording over alternatieve vormen van pijnbestrijding is ook essentieel. Na een paar dagen werkt paracetamol vaak even goed of zelfs beter tegen pijn. Daarnaast is het bevorderen van een actieve levensstijl en het stimuleren van beweging een effectieve manier om pijn te verminderen.
Belangrijk is ook het doorbreken van het taboe rondom pijn en verslaving, en het creëren van een open dialoog tussen zorgverleners en patiënten over het gebruik van opioïden. Bouvy benadrukt dat opioïden nog steeds heel effectief zijn voor korte behandelingen, zoals bij operaties of botbreuken. Het probleem zit hem echt in langdurig gebruik van deze medicatie. Dat verhoogt het risico op verslaving en kan het eigen vermogen om pijn te verdragen verminderen, waardoor het uiteindelijk contraproductief werkt.
Voor patiënten die al verslaafd zijn aan opiaten, is een gestructureerd afkickprogramma essentieel. Helaas ontbreekt het momenteel aan specifieke faciliteiten voor pijnstillerverslavingen, waardoor veel mensen met dit probleem zich niet thuis voelen in traditionele afkickklinieken voor drugsverslaafden. Het oprichten van speciale praatgroepen en het bieden van maatwerkgerichte behandelingen zijn cruciale stappen om deze individuen te ondersteunen bij hun herstel.
