Ons slavernijverleden
“Over het beleid dat we in Nederland hebben, zal niemand die het maakt zeggen: ‘Mijn intentie is om onderscheid te maken tussen groepen, ten voordele van de ene groep en ten nadele van een andere groep.’ Toch gebeurt dit in Nederland wel structureel,” vertelt dr. Markha Valenta (UU). Samen met dr. Diantha Vliet (UU) en Cemil Yilmaz (IZI solutions) sprak ze over institutioneel racisme als direct gevolg van het slavernijverleden. Volgens Vliet is institutioneel racisme een patroon dat langzaam in onze samenleving is geslopen: “Onze geschiedenis, ook ons slavernijverleden, maakte langzaam maar zeker bepaalde keuzes makkelijker en normaal."
Heel complex vraagstuk
Eerder deze week verscheen de documentaire De blauwe familie bij KRO-NCRV. In de documentaire vertellen politiemensen hoe zij of collega’s vanwege hun huidskleur geïntimideerd, getreiterd en gediscrimineerd worden. De leiding grijpt niet in en zij die melding maken, zien weinig verandering op de werkvloer.
In een interview naar aanleiding van de documentaire zei Martin Sitalsing, politiechef in Midden-Nederland en portefeuillehouder diversiteit, dat racisme en discriminatie “een structureel probleem” zijn binnen de politie. In 2021 werden Rotterdamse agenten schriftelijk berispt om racistische berichtjes op WhatsApp. Ook toen sprak Sitalsing van een “heel complex vraagstuk” dat in de hele samenleving speelt en vraagt om continu investering in leiderschap, diversiteit en de norm stellen als die wordt overschreden.
Superioriteit
De documentaire en andere nieuwsberichten zijn helaas niet echt 'nieuws'. Al jaren wordt stevige discussie gevoerd over het etnisch profileren bij de politie. “We hebben bepaald beleid in Nederland, maar dat wordt op verschillende manieren toegepast. Daardoor wordt toch onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen”, zegt Valenta. Yilmaz haakt daarop in: “Wetten en regelgeving kunnen neutraal geformuleerd zijn, maar de uitwerking kan voor ongelijkheid in de samenleving zorgen.” Valenta: “Sinds de tijd van het kolonialisme wordt structureel onderscheid gemaakt tussen verschillende aspecten: wit, bruin en zwart bijvoorbeeld, en tussen Europees en niet-Europees.” Ze noemt dit de meest fundamentele erfenis van ons koloniale verleden: het idee dat bepaalde groepen superieur zijn aan andere. In 2016 zei toenmalig minister Edith Schippers tijdens de HJ Schoo-lezing dat de Nederlandse cultuur volgens haar “een stuk beter is” dan alle andere culturen. Dat idee is springlevend en zit dus in allerlei instituties verankerd.
"Onze roze bril der tolerantie, zorgt ervoor dat we in een verkramping en weerstand schieten zodra het gesprek over racisme gaat"
Roze bril der tolerantie
De vragen over etnisch profileren, onze cultuur en en wat nu wel of geen institutioneel racisme is, verzanden in Nederland al snel in eindeloze discussies en consensus zoeken, vindt Yilmaz. Hij noemt de Zwarte Piet-discussie (roetveeg of toch regenboog, wel of niet zwart?) een voorbeeld van het typisch Nederlandse gepolder. Vliet werkt aan een boek over het verloop van het Zwarte Pietendebat en de relatie tussen geheugen, natie en racisme in Nederland. Zij noemt de discussie een symptoom van het eigenlijke probleem: “Het is een makkelijk symbool om het gesprek gaande te houden, zodat we niet hoeven te kijken naar het achterliggende plaatje.” Yilmaz vult aan: “In Nederland hebben we een progressief zelfbeeld. Dat zelfbeeld, onze roze bril der tolerantie, zorgt ervoor dat we in een verkramping en weerstand schieten zodra het gesprek over racisme gaat. We doen het toch niet zo slecht? Daarom is het niet zo relevant om te kijken naar de intentie van de politiek, wet- en regelgeving en het beleid. Het is belangrijker om deze te toetsen aan de grondwet en ook te kijken naar de uitwerking en impact ervan op gemarginaliseerde groepen in de samenleving .”
Nieuw handelingskader
IZI Solutions waar Yilmaz mede-partners is, richtte een aantal jaar geleden Controle Alt Delete op, een onafhankelijk platform die zich inzet tegen etnisch profileren en buitenproportioneel geweld bij de politie. Zij geven regelmatig trainingen aan wetshandhavers en maken zich hard voor nieuw beleid, onder andere op het gebied van etnisch profileren. Dat werpt zijn vruchten af: sinds kort staat in het handelingskader van de politie dat agenten niet meer etnisch mogen profileren zonder dat daar objectieve rechtvaardiging toe is, en geen gebruik mogen maken van risicoprofielen. Goed nieuws. Maar, nuanceert Yilmaz: “Nu komen we in de volgende fase: als je vraagt hoeveel politieagenten in het korps het handelingskader kent, zal dat nog geen 4 à 5% procent zijn. Wordt het nu goed onderwezen? Nee. Wordt er op gemonitord en gestuurd? Nee. Hebben we informatie hoe groot en wijdverspreid het probleem is? Ook niet.”
Niet in een mensenleven
Wat kunnen we dan doen, als het probleem klaarblijkelijk zo hardnekkig is? Valenta ziet het positief in: “De weerstand is vervelend, je zou willen dat die er niet was. Maar ik zie wel pogingen om er veranderingen in te brengen, denk aan al het werk dat Yilmaz verzet bij de politie. Dat was 15 tot 20 jaar geleden ondenkbaar. Er zijn discussies aan de gang en dat zorgt voor vooruitgang. Natuurlijk is het werk uitputtend en gaat het veel te langzaam, maar we moet het niet in een mensenleven willen.”
Wat kunnen wijzelf bijdragen aan de strijd tegen institutioneel racisme? Yilmaz geeft het advies om te beginnen in je eigen omgeving. Start een microrevolutie: ga het gesprek aan met jezelf en met de mensen om je heen en spreek je uit als je iets ziet gebeuren. In de collegebanken van nu zitten de beleidsmakers van de toekomst.
