Ons slavernijverleden
Historicus prof. Nicole Immler (UvH), historicus dr. René Koekkoek (UU) en Urwin Vyent (directeur Nationaal Instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee)) gingen in gesprek tijdens de serie ‘Ons slavernijverleden’. Over de vraag in de titel: ‘Kunnen we historisch onrecht herstellen?’ kan Vyent kort zijn: “Nee. Het onrecht is gebeurd en onherstelbaar. We moeten de focus leggen op het herstellen van de pijn.” Koekkoek is het met hem eens: “historisch onrecht impliceert dat het in het verleden ligt. Eigenlijk moeten we het over voortdurend onrecht hebben. Dat zorgt voor een verschuiving in de discussie: we hebben het niet alleen meer over ‘wie was er toen fout?’, maar ook over het proces en wie een rol speelt.”
Geen excuses vanuit de Nederlandse Staat
Recent verscheen in het nieuws dat ABN AMRO excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden. De slavenhandel had een groot aandeel in de geschiedenis van de bank, concludeerden onderzoekers van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in een rapport in opdracht van de bank zelf. “Dat had natuurlijk eerder moeten gebeuren, maar beter laat dan nooit”, vindt Vyent: “Excuses zijn onderdeel van verwerking, een mooie stap vooruit.” Daarom vinden Vyent, Koekkoek en Immler het ook zo onbegrijpelijk dat de regering geen excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden. Tijdens een persconferentie in februari 2021 zei premier Rutte dat het kabinet erover heeft gesproken en slavernij volledig verwerpt. Toch is besloten geen excuses aan te bieden, mede vanwege “het risico dat een debat hierover juist de tegenstellingen in Nederland aanjaagt”. Ook heeft hij er als historicus moeite mee excuses te maken voor iets dat ruim 150 jaar geleden is gebeurd. Een opvallend standpunt.
Intergenerationele verantwoordelijkheid
Volgens Immler zorgt dit standpunt ervoor dat het proces van herstel stagneert. In 2021 schreef ze een essay over het slavernijverleden als intergenerationele verantwoordelijkheid. Intergenerationele verantwoordelijkheid gaat over de relaties tussen de generaties, hun rechten en verantwoordelijkheden, en de manier waarop de voordelen en lasten moeten worden verdeeld. Als we het slavernijverleden bekijken door deze lens, kunnen we zien dat het niet gaat over iets wat "150 jaar geleden is gebeurd", maar het gaat over het hier en nu en over de toekomst van onze samenleving gaan.
Bouwen aan een gezamenlijke toekomst
Excuses van het kabinet zouden die focus moeten hebben: erkennen dat het slavernijverleden een gedeeld verleden is, dat het doorwerkt en dat we moeten bouwen aan een gezamenlijke toekomst. Voorbij de excuses en richting herstel. Hoe kunnen we dat doen? Volgens Vyent zou het een goede start zijn om door middel van wetenschappelijk onderzoek de doorwerkingen van het slavernijverleden goed in beeld te brengen. Andere ideeën die Vyent, Koekkoek en Immler noemen zijn een investerings- of studiefonds voor nazaten van tot slaafgemaakten, een structurele dialoog over herstelmaatregelen en aandacht voor Keti Koti.
Nationaal slavernijmuseum
Ook het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden adviseert dat het kabinet overgaat tot niet alleen excuses voor het slavernijverleden, maar ook herstel. Op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken maakte het adviescollege een rapport met een aantal aanbevelingen. Eén daarvan is om een nationaal slavernijmuseum op te richten “waarin op ruime en toegankelijke wijze het slavernijverleden en de doorwerking daarvan worden getoond". Ook adviseert het adviescollege om onderwijs over het slavernijverleden op alle niveaus in het curriculum te verankeren. Koekkoek sluit zich bij dat advies aan: “Dit is een mooi, concreet en tamelijk makkelijk uitvoerbaar voorbeeld van toewerken naar een gedeeld verleden.”
Institutioneel racisme
In het rapport doet het adviescollege ook aanbevelingen om het institutionele racisme aan te pakken. Deze voortdurende vorm van racisme is volgens de dialooggroep voortgevloeid uit de slavernij en het kolonialisme en verdient dringende aandacht. Institutioneel racisme is het thema van de laatste lezing in de serie ‘Ons slavernijverleden’. Op 19 mei gaan we met o.a. politicoloog dr. Markha Valenta (UU) en Dionne Abdoelhafiezkhan (IZI solutions) hierover in gesprek.
