Afgelopen vrijdag (18 mei) promoveerde literatuurwetenschapper Corina Koolen aan de UvA op een onderwerp waarover voorheen vooral gespeculeerd werd: de waardering voor het werk van vrouwelijke schrijvers. Die zou lager liggen dan de waardering voor het werk van mannelijke schrijvers. Zo krijgt het zelfs een apart schap in de winkel: de chicklit afdeling. Een mannelijke variant daarvan is er niet. Vrouwelijke auteurs in Nederland produceren honderden literaire romans per jaar, maar ontbreken opvallend vaak in de shortlists voor belangrijke literaire prijzen. Ze worden ook minder vaak gerecenseerd worden de kranten. Waarom? Ongefundeerde oorzaken die regelmatig voorbij komen: er zijn gewoon minder vrouwelijke auteurs, ze durven niks naar uitgevers te sturen. Of de klapper: het ligt aan de literaire kwaliteit van hun werk. Tijd dus voor een wetenschappelijke studie.
Koolen onderzocht in haar proefschrift getiteld: 'Reading Beyond the Female. The relationship between perception of author gender and literary quality' (PDF), waar het verschil in waardering voor vrouwelijke en mannelijke auteurs vandaan komt. Dat deed ze niet op basis van kwalitatief, maar juist van kwantitatief onderzoek. Ze gebruikte hiervoor data uit het Nationale Lezersonderzoek, in 2013 uitgevoerd door het Huygens Instituut. Daarin geven lezers – evenveel mannen als vrouwen – waarderingscijfers aan de 401 romans die tussen 2007 en 2012 het meest zijn verkocht of bij bibliotheken geleend. De hoogste waardering is voor romans die door mannen zijn geschreven. De top-10 van de meeste gewaardeerde romans bestaat volledig uit werken van mannelijke auteurs (Barnes, Mortier (2x), Houellebecq, Lanoye, Murakami, Van der Heijden, Enter, Bernlef, Eco). Vrouwen zijn strenger voor vrouwelijke schrijvers dan mannen, maar mannen lezen nauwelijks romans van vrouwen. Schrijven vrouwen dan daadwerkelijk anders dan mannen? Om maar even in voor de hand liggende stereotypen te denken: misschien 'emotioneler', over onderwerpen als het gezinsleven en over uiterlijkheden? En maakt dat een tekst minder literair? Koolen, in een interview met de website van de Uva: 'Het antwoord op al die vragen is: Nee'.
Een man die op zoek is naar zichzelf, is het onderwerp van een bildungsroman. Een roman over een vrouw die dat doet, is in de perceptie van de lezer sneller een 'vrouwenboek'.
Het onderzoek van Koolen maakte deel uit van het grotere project The Riddle of Literary Quality van het Huygens Instituut in Amsterdam, waarin de deelnemers onderzoeken wat een tekst literair maakt. Algoritmes zijn daar een onderdeel van. Net als in veel academische discplines geven algoritmes nieuwe mogelijkheden om data te analyseren. Met soms opzienbarende uitkomsten. Zo concludeerden men in Italië op basis van lettercombinaties en specifieke woordkeuzes door dat de boeken van Elena Ferrante geschreven zijn door een man, Domenico Starnone. Met behulp van computeranalyses blijkt dat de stijl van een tekst veel meer wordt bepaald door het genre, dialoog en narratief dan door het gender van de auteur. Koolen: "Het gaat dus vooral om perceptie: vrouwelijke auteurs zijn geen andere soort, zij schrijven – net als mannelijke auteurs – in de stijl van het genre dat zij beoefenen. Er wordt vaak een 'idee van vrouwelijkheid' in teksten van vrouwelijke auteurs gelegd. Bovendien kunnen lezers niet uitleggen waarom 'vrouwelijk' gelijk staat aan laag-literair en 'mannelijk' niet. Een man die op zoek is naar zichzelf, is het onderwerp van een bildungsroman. Een roman over een vrouw die dat doet, is in de perceptie van de lezer sneller een 'vrouwenboek'. Het is allemaal heel subtiel en alle lezers doen er – vaak onbewust – aan mee. Blijkbaar haakt de lezer bij het beoordelen van de tekst onbewust te veel in op die elementen die stereotypen bevestigen."
Sommige bevindingen van Koolen gaan lijnrecht in tegen de ideeën die er over verschillende soorten boeken bestaan. Zo wordt er in literaire romans meer aandacht besteed aan het uiterlijk dan in chicklit, een genre dat uitsluitend het domein is van vrouwelijke auteurs. Mannelijke literaire auteurs blijken bovendien de meeste zinnen aan beschrijvingen van uiterlijkheden te besteden. De manier waarop luie auteurs dat doen, resulteerde begin april in een leuke Twitter opdracht 'Describe Yourself Like a Male Author Would'. Het raakt aan clichés in de literatuur, die zijn er natuurlijk volop. Al maken zowel mannen als vrouwen zich daar schuldig aan, zij volgen slechts de 'ongeschreven' regels van hun genre. Een zorgzame adonis in een bouquetreeks heeft steevast blauwe ogen en een vrouwelijk personage in een literaire romans is een 'destructieve nimf'.
Conclusie: Vooroordelen over vrouwen zijn ook in de boekenwereld springlevend. En om dat te doorbreken raadt Koolen aan: "Koop en lees romans van vrouwen. Bespreek een vrouw. En doe eens alsof haar werk door een man geschreven is. Het leest vast anders."
