“Mankind is beginning to understand how to dismantle and reassemble the most complex and unpredictable of all its machines: language.” Aldus de Italiaanse schrijver Italo Calvino in 1968 in een essay waarin hij filosofeert over machines die literatuur kunnen schrijven. De auteur als machine: toen een filosofisch concept, nu lijkt het realiteit. Marketing prof. Phillip M. Parker schreef meer dan een miljoen wetenschappelijke boeken met een algoritme. Het zijn dan wel geen literaire meesterwerken of diep doordachte teksten, maar zelf heeft hij geen zin gevormd. Betekent dit de (echte) 'dood van de auteur'?
De schrijver als machine
Wanneer je taal mathematisch benadert, vond Calvino, is het niets meer dan een groot bassin aan tekens en formules. De auteur is een machine die uit het bassin zinnen en verhalen vormt. Hij schreef dit in het essay Cybernethics and Ghostsin 1968. Vandaag zouden we zeggen: taal is big data en de schrijver is een algoritme. Volgens Calvino kon de schrijver nog niet helemaal vervangen worden door een machine (lees: algoritme). Typerend voor literaire schrijvers is de drang om te vernieuwen en buiten bestaande kaders te treden. De schrijfmachine zou enkel teksten kunnen produceren aan de hand van regels en structuren. Alleen als deze machine met zijn voorgeprogrammeerde regels kan breken, wordt het een literatuurmachine.
De schrijfmachine
De schrijfmachine lijkt werkelijkheid te worden. In ieder geval, als schrijver van feitelijke, informatieve nieuwsberichten. Op het verschil tussen een 'schrijfmachine' en een 'literatuurmachine' kom ik later terug. Christian Hammond van Narrative Science– een bedrijf dat computers traint om nieuwsberichten te schrijven - voorspelt dat in 2020 90 procent van het nieuws geschreven wordt door algoritmes. Grote kranten als de Los Angeles Times maken tegenwoordig al gebruik van algoritmes die korte nieuwsberichten en weerberichten schrijven. "Om zo snel mogelijk feitelijk informatie de wereld in te krijgen," legt Ken Schwenke uit, journalist bij de Los Angeles Times en programmeur van Quakebot, een algoritme dat nieuwsberichten over aardbevingen schrijft. Het was de eerste auteur van een nieuwsbericht over de aardbeving in 2014 in Los Angeles – slechts drie minuten na de beving stond het bericht online.
Hoe gaat dit in zijn werk? Een algoritme als de Quakebot is een Natural Language Generation-systeem. Dit systeem vertaalt kunstmatige taal – computertalen zoals knowledge base – naar natuurlijke taal die door mensen wordt begrepen. Quakebot ontvangt updates van de U.S. Geological Survey over een aardbeving. Wanneer de waargenomen trillingen qua hevigheid boven een bepaalde drempel komen is Quakebot geprogrammeerd om relevante data van de USGS update te extraheren. Deze informatie wordt vervolgens omgezet in voorgeprogrammeerde woorden en zinnen. Voordat het artikel wordt gepubliceerd wordt het gecontroleerd door een echte redacteur.
De literatuurmachine
Een schrijfmachine bestaat dus al, maar hoe zit het met een literatuurmachine? Volgens Calvino zou een machine die literatuur produceert zijn eigen regels kunnen breken. Het bedrijf Narrative Science zegt op hun website dat het binnenkort met een NLG-systeem de schrijver kan nabootsen – “zonder de verlammende zoektocht naar existentiële zingeving en writersblock.” Kris Hammond van Narrative Science:“Hoe meer het algoritme gebruikt wordt, hoe complexer de narratieven kunnen worden. Voor het schrijven van verhalen kunnen we gebruik maken van basale plotlijnen – The American Dream, boy meets girl.”(Klik voor een Big Data-studie naar plotlijnen.)Wanneer de machine deze plotlijnen heeft geïncorporeerd en ermee kan variëren is het volgens Hammond niet ondenkbaar dat een machine ooit de Pulitzerprijs gaat winnen. Is dit de literatuurmachine die Calvino voor ogen had?
De literatuurmachine die Narrative Science ontwikkelt maakt nog steeds gebruik van bestaande literaire formules en tekens. Deze machine zou niet de status quo van de basale plotlijnen verbreken, zoals een echte literatuurmachine volgens Calvino zou doen, maar ze juist in stand houden.
Dit is ook de reden waarom algoritmes die verhalen schrijven niet de dood van de auteur inluiden, of de dood van de journalist. Sterker nog, voor journalisten kan het positief uitpakken. Door feitelijke berichtgeving over te laten aan robots hebben ze meer tijd voor artikelen waar menselijke intelligentie voor nodig is, zoals bij onderzoeksjournalistiek waar een beroep wordt gedaan op het reflecterend en analyserend vermogen. Ook het schrijven van een literaire roman is meer dan alleen taaltekens combineren. De enorme hoeveelheid wetenschappelijke boeken die Philip Parker schreef kenden dan ook geen creativiteit of analyserend vermogen. Literatuur vraagt om creativiteit en verbeelding. Het vermogen om buiten bestaande kaders te treden. Toch gaat schrijver Ronald Giphart deze uitdaging aan. Met een experiment in het kader van Nederland Leest gaat hij een verhaal schrijven samen met een robot. Giphart zal wat beginwoorden moeten typen om de robot aan het werk te zetten, waarna deze met wat suggesties komt. Uit deze zinnen die de robot voorstelt kan Giphart vervolgens kiezen om uiteindelijk tot een verhaal te komen.
Schrijvers en journalisten hoeven zich nog geen zorgen te maken over robotisering van het schrijversvak. Journalistieke robots en de samenwerking van tussen Giphart en de robot lijken immers nog meer op een mechanische turk – de achttiende-eeuwse schaakmachine waar eigenlijk een mens in zat. Zonder menselijk handelen komen er geen (betrouwbare) teksten. Daarnaast is de teloorgang van het schrijversvak een van onze minst grote zorgen wanneer robots in staat zijn te breken met zijn programmeur.
Meer weten over de algoritmen en creativiteit? Kijk de lezing van informaticus en filosoof prof. dr. Pieter Adriaans 'Kunstmatig creatief' - hij bespreekt of een computer ook een Nachtwacht kan maken.
Het viel zelfverklaard technofoob stagiair Amber Striekwold op dat Big Data en algoritmes in toenemende mate een rol spelen in ons dagelijks leven. Een enge ontwikkeling? Of denken we dat alleen maar door onwetendheid? In deze serie komt ze haar angst onder ogen. Volgende week: hoe ziet het leven eruit in een data-gedreven stad? Steeds meer steden profileren zich als smart city. Maar wat betekent dit voor stad en inwoner?
