Tv-series ontleed
Rechtsgeleerde dr. Wytze van der Woude (UU) geeft ons een inkijkje in het Amerikaanse politieke systeem aan de hand van drie fragmenten. Waar moeten we op letten bij de Amerikaanse verkiezingen in 2018, wanneer een deel van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden wordt gekozen?
Fragment 1: 'The rules we all agreed upon'
Frank Underwood - “You accuse me of breaking the rules. I am playing by the rules. The very rules that you and I all agreed upon.”
Frank Underwood spreekt zijn woorden langzaam en gewichtig uit. Wat zijn die 'regels'? En hoe bepalen die het speelveld van de Amerikaanse politici? Van der Woude geeft een stoomcursus Amerikaanse politiek. Op federaal niveau heb je het Witte Huis, het Supreme court en het House of Congress, dat bestaat uit de Senaat (100 mensen, gekozen voor 6 jaar, twee van elke staat) en het Huis van Afgevaardigden (435 mensen, gekozen voor 2 jaar, grote staten leveren meer afgevaardigden). Op deelstaatniveau heb je de legislator, de governor en de State supreme court. Veel beslissingsbevoegdheid ligt in Amerika bij de deelstaten. Van der Woude: “In Nederland is dat ondenkbaar, dat je bijvoorbeeld in Flevoland wel de doodstraf zou hebben en Noord-Holland niet.” Doordat de deelstaten veel zelf bepalen is er weinig speelruimte op nationaal niveau. Het Witte Huis en het House of Congress kunnen vooral beslissingen nemen over internationaal beleid. Door de macht van de deelstaten is hun interne speelruimte klein. Dat maakt 'Make America Great again' een belofte die moeilijk waar te maken zal zijn. Er is een grote discrepantie tussen de verkiezingsbeloften en de werkelijke mogelijkheden om vanaf hoog niveau beslissingen te nemen.
Daarnaast maakt het kiessysteem manipulatie mogelijk. Amerika kent een districtenstelsel, waarbij inwoners per kiesdistrict stemmen op afgevaardigden. Politiek komt zo dichter bij de burger. Je stemt immers op iemand uit je eigen regio, die jouw belangen kan behartigen op federaal niveau. Maar waar de grenzen van die kiesdistricten liggen, dat mogen de deelstaten zelf elke 10 jaar weer opnieuw beslissen. Als je maar handig genoeg schuift met de grenzen kan je een meerderheid creëren voor jouw partij. Dit wordt Gerrymandering genoemd en ligt op dit moment onder vuur. De hoogste rechtbank in Amerika gaat zich hier over buigen om te kijken of een eerlijker syteem en verdeling van de districten mogelijk is.
Fragment 2: 'minority whip': orde in de apenkooi
Het Huis van Afgevaardigden is een apenkooi, waar een constante strijd plaatsvindt, volgens Van der Woude: “Afgevaardigden worden gekozen voor slechts twee jaar. Ze zitten daardoor in een constante verkiezingscampagne. In sommige districten moet je de meest gekke of extreme beloftes doen om gekozen te worden.” Als wij naar Amerika kijken zien we altijd twee grote partijen, de Republikeinen en de Democraten. Maar binnen die partijen zijn allerlei stromingen. Er is geen fractievoorzitter die de partij leidt en onder controle heeft. Van der Woude: “Je kan wel een enorme hoeveelheid zetels hebben, maar als je ze niet kan mobiliseren dan heb je daar niks aan.” Om druk uit te oefenen op de afgevaardigden en te zorgen dat iedereen hetzelfde stemt is er de 'minority whip', Frank Underwoods rol in seizoen 1 van 'House of Cards' voor hij president werd. Beïnvloeding en manipulatie zijn daardoor deel van het politieke spel.
In 'House of Cards' ligt de nadruk op het Huis van Afgevaardigden. Ten onrechte, volgens Van der Woude. “Als ik iets heb tegen 'House of Cards' is het hoe de Senaat veronachtzaamd wordt. Daar zitten de 'powerbrokers', alle sterren van het Amerikaanse politieke firmament, die geen president zijn.” Trump heeft 52 van de 100 zetels in de Senaat, net iets meer dan de helft. Om een besluit er door te krijgen moeten alle republikeinse neuzen dezelfde kant op staan. Van der Woude: “Als je je afvraagt waarom Trump niks gedaan krijgt, ligt hier je antwoord.”
Fragment 3: 'You are entitled to nothing'
Frank Underwood - “We say we are here to serve you, but in fact we are serving ourselves. And why? We are driven by our own desire to get reelected."
Van der Woude: “Veel mensen kijken naar de Amerikaanse politiek en denken: 'gekke mensen'. Maar het zijn slimme mensen, goede mensen met indrukwekkende CV's. Ze zitten in het stramien van herkozen worden en geld binnenhalen.” Het stemgedrag en de uitlatingen van de senaatsleden hangt af van hun eigen belangen. Waarmee denken ze herkozen te kunnen worden? Het wordt pas echt interessant wanneer politici uit het spel stappen. Zoals de republikeinse senator Bob Corker die zegt: 'ik hoef niet meer herkozen te worden, ik kan nu de luis in de pels spelen,' en er een sport van maakt alles wat Trump zegt via Twitter te bekritiseren. In 2018 wordt 1/3 van de Senaat herkozen. De democraten hebben weinig kans op winst volgens Van der Woude, veel van de mensen die nu in de Senaat zitten zijn gekozen in 2012, toen Obama veel mensen naar de stembus kreeg die normaal nooit stemden. Als die mensen niet komen opdagen hebben de democraten een probleem. Tegelijkertijd vormen de republikeinen zelf ook een bedreiging voor Trump volgens Van der Woude: “Let op de republikeinse senatoren. Zij vormen op dit moment de grootste tegenmacht tegen de president.”
'House of Cards' richt zich op politieke intriges, maar laat wel degelijk knelpunten in het Amerikaanse politieke systeem zien. Van der Woude: “Het is problematisch als één van de belangrijkste landen ter wereld een overheid heeft die niet functioneert: niks gedaan krijgt.” Aan de andere kant is 'House of Cards' volgens Van der Woude vooral een dystopie: een zwartgallige presentatie van hoe het in het slechtste geval zou kunnen gaan. Waarin iedereen omkoopbaar is en de NSA mensen in de gaten houdt voor politiek gewin. In de werkelijkheid kent ook Amerika een systeem van checks & balances om machtsmisbruik te voorkomen.
