De transitie van conflict naar vrede is niet eenvoudig. Vaak is een confrontatie met het verleden onvermijdelijk om verder te kunnen. Maar op welke wijze ga je deze aan? Het klassieke model van juridische vervolging is lang niet altijd passend. In het kader van de Vredesdagen 2013 organiseert Studium Generale i.s.m. SIB en Oikos het symposium 'Na het conflict' over schuld, boete en verzoening en de rol die wetenschap en kunst hierin kunnen spelen. Hierop vooruitlopend stelt Studium Generale de vraag: Welke V's leiden naar vrede?
Herstelbetalingen
De schade vergoeden als straf. Het is niet ongewoon in ons rechtssysteem. Ook na conflicten was het verplichten van de verliezende partij tot het doen van herstelbetalingen lange tijd gebruikelijk. Denk bijvoorbeeld aan Duitsland na de Eerste Wereldoorlog. De vraag is echter of deze maatregel bijdraagt aan het creëren van een duurzame vrede. De enorme schuld waar Duitsland zich in moest storten droeg bij aan het ontstaan van een nieuw conflict. Wanneer vergoeden op macroniveau wordt vastgelegd lijken er dus snel problemen te ontstaan. Maar kan het ook anders, bijvoorbeeld door het toewijzen van vergoedingen op microniveau? Wie moet er dan betalen? En wat heb je aan geld als je hele leven is verwoest?
Het recht op huisvesting
Vergoedingen hoeven niet altijd de vorm van geld aan te nemen. Je kan hierbij ook denken aan het teruggeven van bezit, zoals een huis. Antoine Buyse doet onderzoek naar het recht op huisvesting in post-conflict situaties en hoe dit recht is vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Hij is van mening dat vergoeding van wat verloren is gegaan of is 'afgepakt' aan de basis ligt van duurzame vrede. Niet alleen dragen juridische restitutieprocessen bij aan de wederopbouw van de rechtstaat, ook heeft vergoeding een grote symbolische waarde voor de ontvangers. Wanneer mensen tijdens een conflict worden gedwongen te vluchten, verliezen ze niet alleen hun materiele bezittingen maar ook hun thuis, de plek waar ze zich veilig voelen. Het terugkrijgen van hun huis kan het startpunt voor een proces van heling zijn.
Terugkeren, maar waar naartoe?
Helaas zijn er veel complicerende factoren. De situatie in Bosnië en Herzegovina illustreert dit. Tijdens de oorlog (1992-1995) kwamen hier grote vluchtelingenstromen op gang, waarbij veel mensen hun toevlucht tot dat gebied van Bosnië waar 'hun' bevolkingsgroep aan de macht was. Daar namen ze hun intrek in leegstaande huizen; de huizen van hen die juist naar de andere kant van de gevechtslinies vluchtten. Ook werden – voornamelijk Bosnische moslims – gedwongen te vertrekken tijdens etnische zuiveringscampagnes, waarbij al hun bezittingen werden vernield. In het Dayton Vredesakkoord werden afspraken over de terugkeer van deze vluchtelingen, of Internally Displaced Persons, gemaakt. In de praktijk bleek dit een zeer moeizaam proces. Niet alleen ontbrak vaak de politieke wil om terugkeer te bewerkstelligen, ook leidde het tot ingewikkelde situaties: Vluchtelingen die zelf hun huis waren kwijtgeraakt, werden uit het huis waar ze sinds de oorlog woonden gezet en raakten zo opnieuw ontheemd. En dan was er nog de vraag of de eigenaar van het huis wel terug zou willen keren naar wat door hem nu als vijandig gebied kon worden beschouwd.
Om deze problematiserende omstandigheden het hoofd te bieden, was het scheppen van de juiste voorwaarden onontbeerlijk. De internationale gemeenschap moest bijdragen door inmenging en het beschikbaar stellen van (juridische) expertise en fondsen. Daarnaast moest de terughoudendheid van vluchtelingen om terug te keren worden geaccepteerd. Vaak waren er teveel nare herinneringen, was familie vermoord, waren buren vertrokken. Hoewel ze hun huis terugkregen, was het geen thuis meer. Het was daarom van belang dat vluchtelingen de ruimte werd gelaten: Als eigendom werd vergoed was het aan de eigenaar zelf om te bepalen of hij terugkeerde. Doordat de internationale gemeenschap dit in Bosnië heeft geaccepteerd, heeft vergoeding een bijdrage kunnen leveren aan een voorzichtige terugkeer naar vrede.
Meer weten over vergoeden als weg naar vrede? Voor de tentoonstellingPeace of Cake in het Universiteitsmuseum maakte Antoine Buyse een korte documentaire om de problematiek inzichtelijk te maken. De tentoonstelling is nog tot januari 2014 te bekijken. Of bekijk de lezingNa het conflict van Studium Generale.
