De mens heeft het goede en het kwade beide in zich verenigd. Maar het goede heeft de overhand gekregen. Volgens Harvard psycholoog prof. Steven Pinker is de wereld is er een betere plek op geworden in de loop der tijd. De kans dat je door agressie om het leven komt, is nog nooit zo klein geweest. Dat 'ons betere ik' de boventoon is gaan voeren, heeft te maken met een aantal historische ontwikkelingen. Het ontstaan van staten, de drukpers, handel en de Verlichting zijn hier voorbeelden van. “The long term trend is that violence of all kinds is decreasing", aldus Pinker. Maar hoe zetten we deze trend voort?
Tijdens de jaarlijkse 4 mei herdenkingslezing geeft Pinker direct toe: de afname van geweld is niet continu geweest, het is nog lang niet uitgebannen en het is absoluut niet gegarandeerd dat de afname standhoudt. Elke oorlog en elk slachtoffer van geweld is er één teveel. Toch is het goed de wereld zoals die vandaag de dag is eens in perspectief te plaatsen. Wat zien we dan?
Geweld in perspectief
Vijftien procent van menselijke prehistorische beenderen en skeletten dragen sporen van fysiek trauma. Vergelijk dit met de 'bloedige 20e eeuw' met al haar oorlogsdoden, slachtoffers van hongersnoden en ziektes die voortkwamen uit oorlogen, en genocides. Je komt dan uit op drie procent. Maar is de 20e eeuw dan niet de meest bloedige sinds het ontstaan van de beschaving en staten? Zelfs dat niet. Pinker maakt de vergelijking met de 19e eeuw: de napoleontische oorlogen kostten aan 4 miljoen mensen het leven, de Taiping-opstand in China aan 20 miljoen mensen, de Amerikaanse Burgeroorlog aan 650.000 mensen, de veroveringen van Shaka Zulu aan 1 tot 2 miljoen en de Oorlog van de Drievoudige Alliantie betekende het einde voor 60 procent van de Paraguyaanse bevolking. Daarnaast is het aantal moorden per hoofd van de bevolking drastisch gedaald, evenals vervolging vanwege religieuze overtuiging, hekserij of overspel. En ook het type vervolging is minder gewelddadig geworden. Martelen komt sinds 1850 in Europese landen niet meer voor en de doodstraf is in elke westerse democratie afgeschaft behalve in de V.S. Door de afschaffing van slavernij in Mauritanië in 1980 leven we voor het eerst in een tijd dat slavernij overal ter wereld illegaal is.
Naar een vreedzamere wereld
Deze cijfers geven hoop. Ze tonen dat 'ons betere ik' aan kracht is toegenomen. Zelfcontrole, empathie, moreel gevoel en rede hebben geleid tot een vreedzamere wereld. Volgens Pinker zijn er vier historische ontwikkelingen die hier direct aan hebben bijgedragen. Ten eerste hebben staatsvorming en het geweldsmonopolie een vreedzaam effect. Het maakt willekeurige geweldpleging strafbaar en het beschermt je van geweldpleging door anderen. De tweede belangrijke factor is handel. Als je wilt handelen, dan is je medemens levend meer waard, dan dood. Ten derde stelt Pinker dat onze 'empathic circle' is uitgebreid. Empathie is iets menselijks, maar oorspronkelijk profiteerden alleen onze directe naasten van ons medeleven. De 'empathic circle' is verder uitgebreid in de loop van de geschiedenis: van familie naar dorpelingen, landgenoten, andere rassen, kinderen en zelfs naar dieren. Tot slot noemt Pinker de 'escalator of reason' waaraan de Verlichting een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd. We zijn steeds beter geworden in rationele overwegingen maken. Het effect hiervan is dat we abstracter en universeler kunnen denken. Zo'n denkwijze is niet te verenigen met het toekennen van meer gewicht aan je eigen rechten en wensen dan aan die van een ander.
Globalisatie maakt ons afhankelijk van elkaar en dat is niet per se een negatieve ontwikkeling. Zoals gezegd, een levende handelspartner is meer waard dan een dode. De Europese Unie is een hier misschien het beste voorbeeld van. Een oorlog tussen Duitsland en Frankrijk zou nu toch ondenkbaar zijn? Maar ook op burgerniveau zijn er positieve ontwikkelingen in de 21e eeuw. Door de kruisbestuiving in literatuur, het gemak waarmee we reizen en het internet worden we kosmopolitischer. Dit betekent meer kennis van, kruisbestuiving tussen en begrip voor culturen.
We zijn geweld gaan zien als 'a problem to be solved rather than a contest to be won', stelt Pinker. Om deze vreedzame curve voort te zetten moeten we ons dus afvragen “not just 'Why is there war?' but 'Why is there peace?' and not just 'What are we doing wrong?' but 'What have we been doing right?'”. In ieder geval is de afname van geweld volgens Pinker reden om dankbaar te zijn: voor de Verlichting en de instituties die de beschaving tot stand hebben gebracht en in standhouden. Blijkbaar hebben we dus toch nog iets goed gedaan.
Je kunt de lezing van Pinker in zijn geheel terugzien, inclusief de prachtige muzikale inleiding van Zoumana Diarra en Hermine Schneider van de Culture Connections Company.
