Na het conflict
In postconflictsituaties, of het nu gaat om een land na een burgeroorlog, een bevolking die slachtoffer is geworden van genocide, een staat die is verlost van een totalitair regime of om slachtoffers van een verkeersongeval: waarheidsvinding is cruciaal om verder te kunnen. Bij aanvang van het Vredesdagensymposium Na het conflict legt prof. dr. Beatrice de Graaf, hoogleraar Conflict en veiligheid in historisch perspectief, het belang uit de van de eerste stap daarnaartoe: het geven van namen. De Graaf: “Dit lijkt misschien iets heel kleins, maar het is van cruciaal belang bij het verwerken van een conflict. Het is het tragische, maar onmisbare, eerst noodzakelijke ritueel dat na elke oorlog, conflict, ramp of aanslag terugkeert.”
Namen als symbool
Namen hebben een bijzondere eigenschap. Ze staan symbool voor de persoon die zij benoemen. Als iemand overlijdt, leeft zijn of haar naam verder in de gedachten van de nabestaanden. Bij conflicten waar slachtoffers niet alleen beroofd zijn van hun leven, maar ook van hun namen, kunnen familie en vrienden niet eens rouwen om hun omgekomen geliefden. De Graaf noemt de misdaden onder het Franco-regime als voorbeeld. Onder dit regime zijn duizenden mensen opgepakt en geëxecuteerd. De Graaf: “Dictaturen produceren naamloosheid.” Daarom is het zo waardevol dat het Spaanse parlement in 2007 de 'Wet op de Historische Herinnering' aannam. Het maakt identificatie, eerherstel en rehabilitatie mogelijk.
Waarheidsvinding
Waarheidsvinding is volgens Beatrice de Graaf de belangrijkste, vaak onderschatte taak van de geschiedkundige in postconflictsituaties. Dit begint bij het vinden van de namen. De Graaf ziet dit niet zozeer als een juridische, maar als een morele plicht. Het gaat vooraf aan verschillende wegen naar vrede: verbeelden, verbinden, vergoeden, verzoenen, vooruitkijken en vergelden. Aan de hand van dit verhaal en deze wegen naar vrede gingen tien gespreksleiders aan tafels in gesprek met het publiek. Welke weg kiezen zij?
Dr. Robert Gooren (historicus die werkzaam is bij de landmacht): “Vergelden in de vorm van rechtspraak kan een goede basis zijn voor een postconflictsamenleving, Maar het kan ook de pseudo-rechtspraak van de overwinnaar zijn, die met een juridisch sausje laat zien dat hij de baas is.”
Prof. dr. Georg Frerks (Conflictstudies, UU): “Wij kozen voor vooruitkijken en veiligheid. Vrede is ingewikkeld: wat als het niet meer dan een waterig compromis is?”
Lia van Broekhoven (directrice Human Security Collective): “Wij willen Verzoenend Vooruitkijken. Maar we vroegen ons af: wat kan je als buitenstaander doen? Belangrijk is het om samen te werken met lokale bevolking.”
Prof. dr. Micha de Winter (Pedagogiek): “De Vreedzame school is expliciet gericht op Vooruitkijken. Als je kinderen van jongs af aan opvoedt met het idee dat het okay is dat verschillen tussen mensen heel heftig kunnen zijn, kan dat de basis vormen voor een vreedzame samenleving.”
Lotte van Elp (journaliste en Free Press Unlimited): “Een journalist maakt altijd keuzes, die zijn soms politiek gemotiveerd. Het is lastig als journalist neutraal te blijven als je namen zoekt. Een journalist moet Verbinden maar zich wel bewust zijn van het effect van zijn werk.”
Dr. Antoine Buyse (Studie- Informatiecentrum Mensenrechten, UU): “Als je iets wilt Vergoeden, aan wie geef je dan de keuze vergoeding te claimen of te krijgen? Doe je dat bottom-up of top-down? Moet je voorrang geven aan sommige groepen, bijvoorbeeld aan de arme slachtoffers? Toch, verlies van leven is niet te vergoeden, en het belangrijkst van allemaal vinden slachtoffers waarheidsvinding.”
Dr. Lucien van Liere (Religies in conflictsituaties): “Bij het noemen van namen is het belangrijk af te vragen wie die namen noemt, er is altijd een agenda, ook al staat daarop gedenken als doel. De kracht is dat het tegenover categorisch denken staat.”
Ingeberte Uitslag (Mondiale Educatie, Oikos): “Verbinding gaat verder dan dialoog en mensen bij elkaar brengen. Je moet kijken wat gemeenschappelijk is aan verschillende toekomstvisies. Dus ook Vooruitkijken is belangrijk.”
Prof. dr. Rosemarie Buikema (Kunst, cultuur en diversiteit, UU): “Je kunt op macro-niveau vanalles doen: wetten maken, instituties hervormen, het recht bewegen; maar, dit betekent niet dat er vrede is op het micro-niveau. In de praktijk missen mensen in postconflictsituaties vaak het vocabulair om verschillen te overbruggen. Daar kan Verbeelding een grote rol in spelen.”
Aniek Bax en Gertie Cuijpers (tentoonstellingsmakers Peace of cake?): “Conflicten kunnen ook op scherp gezet worden door te Verbeelden met kunst. Maar kunst en verbeelding kunnen eigenlijk bij alle wegen naar vrede een rol spelen.”
Blogbundel en opname
In aanloop naar het symposium maakten we een bundel waar dieper wordt ingegaan op de verschillende wegen naar vrede. Welke voordelen en moeilijkheden gaan gepaard met de verschillende keuzes? Wil je de uitgebreide reacties van de sprekers terughoren? Of ben je benieuwd naar het hele verhaal van Beatrice de Graaf? Je kunt hier de opname terugzien.
