Boos
Het opvoeden van een kind is als het bakken van een goede omelet. Althans, dat is de manier waarop prof. dr. Bram Orobio de Castro, hoogleraar Ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Utrecht het graag ziet. Voor een goede omelet zijn twee dingen nodig: de juiste ingrediënten in de goede verhouding, en iemand die weet hoe hij de omelet moet bakken. Niet te lang, maar ook niet te kort. Het een is niet belangrijker dan het ander; voor een écht lekkere omelet zijn beide nodig. Ook bij het opvoeden van kinderen gaat dit in zijn ogen op. Oorzaken van probleemgedrag zijn nooit direct terug te voeren tot nature (de aanleg) of nurture(de opvoeding) alleen. Bij het achterhalen van de wortels van probleemgedrag gaat het om de specifieke interactie tussen beide.
Vaak zoeken psychologen naar universele verklaringen voor agressief gedrag van jongeren. Hierbij maken zij een onderscheid tussen twee soorten oorzaken. Ten eerste zijn er factoren die het kind zelf kwetsbaar maken, zoals een onderontwikkeld IQ, of het niet goed kunnen inschatten van emoties bij anderen. Op basis van dit type 'oorzaken' krijgen kinderen, in de woorden van Orobio de Castro, een 'sticker' opgeplakt, waarmee een woud aan behandelplannen samenhangt. Een tweede type factoren ligt in de opvoeding. Zij sturen het kind als het ware in de verkeerde richting. Verwaarlozing en omgaan met 'de verkeerde mensen' zijn hiervan voorbeelden.
Het is opmerkelijk dat de twee factoren vaak samenhangen. Kwetsbare kinderen bevinden zich ook veelal in een 'kwetsbare' omgeving. Deze situatie ontwikkelt zich vaak in een vicieuze cirkel: het kind krijgt geen (of voornamelijk negatieve) aandacht, en voelt zich niet begrepen. Het gaat anderen, ook de ouders, als vijandig zien, wat (nog meer) negatief en soms agressief gedrag opwekt.
Net als prof. Walter Matthys in zijn lezing, wijst Orobio de Castro er dus op dat het verklaren van agressief gedrag genuanceerd ligt. De oorzaken vormen per kind een individuele puzzel. Het gaat om de interactie tussen kwetsbaarheden van het kind zelf en de omgeving waarin hij of zij opgroeit. In die zin is de metafoor van de omelet inderdaad toepasselijk. In de aanpak van deze problemen zal in navolging van de individuele puzzel ook een individuele aanpak nodig zijn. Immers, zonder de specifieke situatie te begrijpen kan een kind nooit goed geholpen worden.
Geïnteresseerd geraakt in de ontwikkeling van agressief gedrag bij kinderen? Kijk dan diverse lezingen uit de reeks Boos terug.
