Ben je intelligent als je alleen maar tienen haalt op school, maar een bal niet op een normale manier kan raken of de buitenspelregel maar niet snapt? En een aap die een stok gebruikt om bij een banaan te komen, is dat een teken van intelligentie? Misschien wel, misschien niet. Wat intelligentie is valt te bediscussiëren. Misschien moeten we spreken van verschillende soorten intelligentie. Er bestaat onder andere wiskundige, sociale, linguïstische en muzikale intelligentie. Intelligentie lijkt wel wat te maken hebben met leren. Prof. dr. Frans Verstraten sprak bij de lunchlezing Broodje Brein over onze ontwikkeling en wat leren is. Intelligentie is meer dan een probleem kunnen oplossen.
Wat is leren?
Iets leren gaat soms snel, soms langzaam, soms bewust en met moeite, soms zonder dat we er erg in hebben. Verstraten definieert 'leren' als het opdoen van een ervaring die van invloed kan zijn op toekomstig gedrag en generaliseerbaar is naar nieuwe vergelijkbare situaties. Dit laatste gedeelte dat de toepassing naar andere gevallen uitdrukt is belangrijk. Een aap die een stok gebruikt om bij een banaan te kunnen die boven hem hangt, maar vervolgens niet bedenkt dat hij die stok ook kan gebruiken om een komkommer te pakken die net buiten zijn kooi ligt, heeft niets geleerd. Hij heeft een probleem opgelost. Het generaliseren naar nieuwe situaties is dus belangrijk bij leerprocessen. Hierin ligt misschien het verband met inzicht en intelligentie.
In de eerste paar jaar van ons leven leren we misschien wel het meest. Alles is nieuw voor een baby. Baby's zijn alleen lastige onderzoekssubjecten. Je kunt ze immers geen vragenlijst laten invullen of doelgericht een taak laten uitvoeren en afsluiten met een kopje koffie. Door naar reflexen en gedrag te kijken hebben psychologen toch veel weten te achterhalen over de ontwikkeling van onze jonge medemensjes. Zet bijvoorbeeld twee tafels neer met een glazen plaat ertussen en laat de baby rondkruipen. Weigert de baby over de glazen plaat te kruipen, dan is dat een teken dat hij of zij waarschijnlijk diepte ziet. Reflexmatig vermijdt de baby de diepte, een nuttige reflex.
Dom leren
Niet al het gedrag is echter even nuttig, en soms weten we niet eens waarom we iets doen. Er hoeft blijkbaar niet altijd een reden te zijn om iets te leren. Dit bleek uit een experiment waarbij er een aantal apen in een ruimte waren gezet. Buiten deze ruimte was een banaan neergelegd. De eerste keer dat een aap besloot die banaan te gaan halen, werden alle andere apen nat gespoten (wat zij niet erg op prijs stelden). Elke keer dat een aap besloot de banaan te halen werd de rest natgespoten, en al heel snel voorkwam de groep dat apen de banaan konden pakken. Vanaf dat moment werden de apen één voor één vervangen door apen die niets van het natspuiten wisten, maar die door de groep wel werd bijgebracht de banaan niet te pakken. Aan het einde waren er alleen maar apen die niets wisten van het natspuiten, maar elkaar toch weerhielden van het grijpen van de banaan. Deze apen hadden iets geleerd zonder dat ze wisten waarom. Volgens Verstraten zien we dat veel in onze cultuur. We leren gewoontes aan zonder te weten waarom we die eigenlijk aanleren. Hoe intelligent is dat?
Je kunt de lezing van Frans Verstraten hier terug zien. De volgende lunchlezing zal plaatsvinden op woensdag 27 april. Dan zal Verstraten bespreken wat het effect van de ander op het individu is. Wat is de rol van de ander voor het zelf?
