Betekenisvol contact met medemensen is een van de belangrijkste sleutels tot een gelukkig leven, blijkt uit een onderzoek van de Harvard Universiteit waarin mensen ruim tachtig jaar gevolgd werden in hun dagelijkse leven. Volgens de Amerikaanse psychiater en hoofdonderzoeker Robert Waldinger houden hechte relaties ons gezond en gelukkig en zijn ze een betere voorspeller van een gelukkig leven dan geld, sociale klasse, intelligentie of zelfs onze genen. Maar in een samenleving waar eenzaamheid een steeds groter maatschappelijk probleem vormt, lijken juist die hechte relaties onder druk te staan.
Het probleem van eenzaamheid speelt ook grootschalig onder studenten. Uit onderzoek van het Trimbos Instituut naar de mentale gezondheid van studenten in 2023 blijkt dat maar liefst 62% van hen zich enigszins tot sterk eenzaam voelt. En dat terwijl Waldinger in zijn onderzoek serieuze gevolgen van eenzaamheid op de gezondheid ziet. “Eenzame mensen gaan eerder dood en dat effect is even sterk als roken of het drinken van alcohol,” stelt hij. Eenzaamheid is een probleem dat meer aandacht verdient, vindt ook psychotherapeut en promovendus Anneke Vedder van de Universiteit Utrecht.
Vedder doet onderzoek naar onder meer eenzaamheid en rouw. Samen met haar oud-studenten psychologie Isabel Dahmen, Angeliki Gianniou en Yashna Pande richtte ze verschillende peer supportgroepen binnen de Universiteit Utrecht op om deze onderwerpen bespreekbaar te maken. Studenten gaan in deze groepen onder begeleiding in gesprek met elkaar over onderwerpen die ze aan het hart gaan. Dit initiatief leverde hen niet alleen de studentenprijs Maatschappelijke Impact 2023 op, maar vooral ook het besef dat er veel studenten zijn die betekenisvol contact met elkaar missen.
Wat is betekenisvol contact?
Vedder legt uit: “Betekenisvol contact heeft voor mij persoonlijk veel te maken met het kunnen zijn van je authentieke zelf in contact met een ander. Dat vereist kwetsbaarheid en openheid vanuit mezelf, maar ook een veilige omgeving vanuit de medemens.” Hierin zit ook gelijk het grootste verschil met oppervlakkig contact volgens haar. “Ik merk dat ik betekenisvol contact heb als andere mensen echt naar me luisteren en doorvragen naar mijn gedachten en gevoelens. Als dit wederzijds gebeurt, kan ik de ander ook beter leren begrijpen, terwijl ik bij oppervlakkig contact vaak genoegen neem met elk antwoord, zonder bijvoorbeeld te vragen of het wel écht goed gaat.” Toch is betekenisvol contact geen one-size-fits-all, volgens Vedder. “Door mijn werk als psychotherapeut ben ik persoonlijk inmiddels een beetje allergisch voor smalltalk geworden,” vertelt ze grappend, “maar dat contact kan voor een ander wel betekenisvol voelen.”
Vedder merkt op dat er in onze huidige samenleving nog maar weinig ruimte lijkt te zijn voor betekenisvol contact. “Mensen lijken geen tijd meer te hebben en de smartphone staat vaak in de weg. Zijn we daardoor nog wel aanwezig in het hier en nu? Dat lijkt me nou juíst de plek waar verbinding ontstaat tussen mensen.” En er valt nog iets op volgens Vedder: “Sommige mensen lijken steeds meer avers geworden tegen “negatieve” gevoelens die bij oprechte gesprekken komen kijken. Hierdoor lijkt authentiek contact bijna onmogelijk.”
De aard van onze samenleving helpt volgens Dahmen ook niet bij het aangaan van betekenisvol contact. Zij stelt: “We leven ondanks de globalisering in een vrij individualistische samenleving, waarschijnlijk meer dan in andere culturen het geval is. We gaan vaak onze eigen weg en dan is het lastig om stil te staan bij onszelf of anderen.” En dat stilstaan bij jezelf en anderen proberen de oprichters precies te stimuleren met de peer supportgroepen, waaronder Conscious Connections.
De ervaringen met deze groepen zijn dan ook positief, ook voor de oud-studenten zelf. Gianniou benadrukt dat ze gemotiveerd was om open te zijn over de uitdagingen die ze ervaarde. “Het bracht mij veel geluk mijn eigen ervaringen te delen en te horen over de ervaringen van anderen, zonder daarbij bang te hoeven zijn om afgewezen te worden.” Daar ligt precies de kracht van deze peer supportgroepen, want er wordt met elkaar een veilige omgeving gecreëerd waarin studenten kunnen delen wat ze bezighoudt. Juist het ervaren van die veiligheid is een belangrijke voorwaarde voor het aangaan van een betekenisvolle verbinding.
Sociale en emotionele eenzaamheid
Wanneer Vedder gevraagd wordt naar een afsluitende boodschap voor studenten die eenzaamheid ervaren en meer in contact willen staan met anderen, stelt ze liever een vraag: “Hoe voelt eenzaamheid voor jou? Toen ik met mijn onderzoek startte, kwam ik er namelijk achter dat er volgens de wetenschap meerdere soorten eenzaamheid zijn. Zo heb je onder meer sociale, maar ook emotionele eenzaamheid. Bij sociale eenzaamheid heeft iemand minder contacten dan gewenst en wil ik studenten adviseren om een sociaal netwerk op te bouwen door je bijvoorbeeld aan te sluiten bij een vereniging.” Bij emotionele eenzaamheid ontbreekt er een hechte band met een ander en is er vooral behoefte aan meer kwaliteit binnen de relaties zelf. Een peer supportgroep kan in dat geval helpen om op een andere manier contact met mensen in het hier en nu te leggen.
Daarnaast moedigt Vedder aan om onze emoties beter te leren begrijpen. “Gevoelens zijn er nu eenmaal en in mijn optiek zijn die niet positief of negatief. Ons lichaam geeft ons bij eenzaamheid een teken om op zoek te gaan naar verbinding. In die zin heeft eenzaamheid ook een belangrijke evolutionaire betekenis. We ervaren eenzaamheid vooral als negatief, omdat we onszelf voorhouden dat we de enige zijn met die gevoelens.” En dat is onterecht, aldus Vedder. Pande sluit het gesprek af: “De meest hechte verbindingen die ik met mensen heb opgebouwd, zijn begonnen door mijzelf kwetsbaar op te stellen. Daardoor ontdekte ik dat veel mensen hetzelfde ervaren en ik dus nooit alleen ben in hoe ik mij voel.”
