Movies & Science
Na het kijken van de documentaire 'In het hoofd van mijn zusje' werd ik even teruggevoerd naar toen ik 18 was. Met mijn HAVO-diploma net op zak, maak ik een keuze: ik neem een jaar vrijaf. Ik ga een nieuwe taal leren, de perfecte studiekeuze maken en beginnen met mijn ambitie iets achter te laten op de aarde. Mijn tussenjaar verstrijkt en er groeit een besef: als alles mogelijk is, wat moet ik dan kiezen? Tijd vrijaf nemen voelt steeds meer als tijd lenen. Ik kreeg last van keuzestress, of misschien beter gezegd: keuzeverlamming. Precies dat is een van de thema’s in de documentaire, die vertoond werd in de Movies & science serie ‘Jong en kwetsbaar’. Filmmaker Ingrid Kamerling gaat in deze docu op zoek naar antwoorden om beter te begrijpen waarom haar jongere zusje Vivian zichzelf doodde. Vivian worstelde met perfectionisme en keuzestress en volgens haar psycholoog vertoonde ze tekenen van een beginnende depressie. Wat gebeurde er met Vivian? Zat het in haar genen, kwam het door de samenleving, of misschien allebei? Volgens filosoof dr. Bert Van den Bergh (De Haagse Hogeschool) staat de casus van Vivian niet op zichzelf. Het toont een breder probleem in onze samenleving, een probleem dat ons depressief maakt.
Ambitie, perfectie en authenticiteit
In de documentaire leren we Vivian kennen door de ogen van haar zus, haar ouders en haar vrienden. Ook horen we haar eigen woorden voorbij komen in oude dagboekfragmenten. Vivian lijkt vaak midden in de wereld te staan en belichaamt het toonbeeld van ambitie. Cum laude afgestudeerd, reizen gemaakt door India, Zuid-Afrika en Namibië, aangenomen bij een mooie traineeship. In andere fragmenten wordt echter duidelijk dat ze een schaduw met zich meedraagt. Een gevoel dat zegt: het is nooit goed genoeg. Een gevoel dat bekend is voor veel van haar leeftijdsgenoten. Die schaduw maakt haar eenzaam. Vivian laat de buitenwereld een sterke versie van zichzelf zien, de gevoelige, twijfelende kant houdt ze het liefst verborgen. Reflecterend op het leven van Vivian, stelt haar vader dat angst en depressieve gevoelens vaker voorkomen in hun familie. Was haar lot genetisch bepaald? De moeder van Vivian neigt naar een andere verklaring. Hardop vraagt ze zich af of Vivian wellicht beter had gefloreerd in een wat vriendelijkere maatschappij. Het maakbaarheidsideaal in onze maatschappij, legt een grote druk op jongeren om continu de beste versie van hunzelf te zijn. En daar had Vivian moeite mee, deelt haar moeder met de camera.
De samenleving vraagt van mensen om een ambitieus, perfect en authentiek eiland te zijn.
Existentieel isolement
Het zelf kunnen doen, op jezelf zijn, jezelf zijn, jezelf. Bedachtzaam somt Van den Bergh de individualistische termen op tijdens het nagesprek. Hij onderschrijft de theorie van de moeder van Vivian. ‘Er zit iets in onze cultuur wat ons eenzaam maakt’, stelt de filosoof. De samenleving vraagt van mensen om een ambitieus, perfect en authentiek eiland te zijn. Saamhorigheid is een waarde die in onze liberale samenleving verpakt als een gemene competitie, vindt hij. We mogen een collectief zijn op weg naar onze doelen, maar uiteindelijk streef je als individu naar de hoofdprijs: de succesvolste versie van jezelf die je maar kunt bereiken. Loopt de druk te hoog op, dan treedt er een fenomeen op dat Van den Bergh ‘existentieel isolement’ noemt: geen gevoelsmatige afstemming meer op de wereld om ons heen. Die ervaring kenmerkt mensen die in een depressie zitten. Van den Bergh staat dan ook kritisch tegenover het reduceren van depressie tot alleen een cognitief, individueel probleem. Natuurlijk spelen stofjes in onze hersenen een rol, maar er moet ook gezocht worden naar verklaringen die stoelen op de invloed van onze samenleving. Het contact met mensen, met spullen, met jezelf is boven alles gevoelsmatig.
‘De Zwarte Hond’
We zien een hand die langzaam grijpende bewegingen maakt aan het einde van de documentaire. Ongrijpbaarheid van de angstige gevoelens in Vivians’ hoofd, geen houvast meer kunnen vinden; het beeld roept meerdere associaties op. Het lijkt een perfect passende metafoor voor de eenzaamheid en het ontbreken van afstemming op de wereld waar Van den Bergh het over heeft. Hoe nu verder? Waar ligt het begin van een oplossing voor een diepgeworteld probleem? Allereerst is het belangrijk te beseffen dat depressie een relationeel probleem is en geen individueel probleem, stelt Van den Bergh. Daarnaast is het effectief de vraag te stellen wat je zelf kunt doen. Van den Bergh verwijst naar de ‘zwarte hond’, zijn metafoor voor gevoelens van disconnectie en depressie. Als deze op bezoek komt, zijn mensen geneigd zichzelf te ‘verwennen’. Het bezoeken van een festival, online shoppen, snelle afleiding. ‘Maar probeer eens wat te doen voor een ander’, stelt Van den Bergh voor, en ‘zoek de connectie op!’. Ik zou daar zelf aan toe willen voegen: aai die zwarte hond over z’n bol, accepteer dat ‘ie er is, en misschien het belangrijkst: geef je eraan over.
