Strijd om het gelijk
Het lijkt misschien onmogelijk om niet weemoedig te worden van een lezing over rookverslaving. Longarts Wanda de Kanter (AVL) krijgt in haar werk dagelijks te maken met de meest zorgwekkende zijde van de rookverslaving: longemfyseem, longkanker, dichtslibbende aderen. De verslaafden, zo ziet ze, kunnen het roken niet opgeven. Als ex-roker sympathiseert ze met hen. Sinds tien jaar is ze ook activist tegen de machtige tabaksindustrie. Het is een zware strijd met af en toe kleine doorbraken en veel tegenslagen. Toch blijft ze op bewonderingswaardige wijze positief. Ze duikt de donkere storm in maar blijft de zon zien. Hoe doet ze dat? Ze richt zich onvermoeid op het positieve. In haar navolging doen wij hetzelfde: hieronder drie lichtpunten uit haar recente lezing bij Studium Generale.
Goed nieuws: als je nu stopt word je weer beter
Eigenlijk wil niemand dat zijn of haar kinderen gaan roken. Ik herinner mij bijvoorbeeld de dikke rekening van de rijlessen die ik zelf zou moeten betalen als ik begon met roken. Toch ging ik, ondanks alle barrières, ook roken (sorry mam: ik ben een paar jaar terug gestopt).
Dat ik begon komt niet per se door mijn geestelijke zwakheid, zo laat Wanda zien, maar omdat ik als jonge klant voor de tabaksindustrie onmisbaar ben. De tabaksindustrie heeft namelijk een mankement in haar businessmodel: hun vaste klanten leven gemiddeld korter. Voor nieuwe klanten richt de sigarettenmaker zich op de jongvolwassene. Zij zijn De Vervangers, eveneens de titel van een documentaire over de tabaksindustrie, waarin Wanda een hoofdrol speelt. Hoewel in Nederland tabaksreclame op tv verboden is, krijgen via sociale media toch veel jongeren sigaretten te zien. Bovendien zijn er ontzettend veel tabaksverkooppunten waar jongeren hun sigaretten kunnen vinden, en het aantal blijft groeien. Daardoor blijven er jongeren (in Nederland ongeveer acht procent) beginnen met roken. “En drie van de vijf kinderen die eenmaal begonnen zijn,” zegt Wanda, “blijft roker.”
Maar het is nooit te laat om te stoppen. Eind januari publiceerde een team wetenschappers in Nature een verrassend positief resultaat. Als je kijkt naar het DNA in de longcellen van rokers zie je duidelijk mutaties die veroorzaakt zijn door tabak. Maar kijk je naar de longen van rokers die al een tijd gestopt zijn, dan lijkt het DNA bijna weer op die van nooit-rokers. Niet het DNA is dan genezen, maar de beschadigde cellen zijn weg. Ze zijn vervangen door cellen die dieper weggestopt zaten in de longen en zo de schade van tabak hebben kunnen ontwijken. Jongeren die roken zijn dus niet onherroepelijk vergiftigd. “Als je stopt voor je dertigste”, zegt Wanda, “loop je bijna geen risico meer om jonger te sterven ten gevolge van roken.”
Goed nieuws: rookverslaafden krijgen steeds betere hulp om te stoppen
Wanda merkt hoe een groot stigma op de verslaafde roker genezing moeilijker maakt. Ze hebben er zelf voor gekozen, denkt men vaak. Je kunt het ook gewoon niet doen. Maar Wanda is het daar niet mee eens. Als je als kind al verleid wordt, is het al moeilijk om te spreken over vrije keuze. Je kunt jezelf niet als maatstaf nemen: ook erfelijkheid bepaalt hoe snel je verslaafd raakt en hoe makkelijk je kunt stoppen. Daarnaast is je omgeving van grote invloed, waardoor nog steeds één op de twee laagopgeleide mannen van 25 tot 45 jaar rookt.
Steeds meer lijkt het stigma van de roker-heeft-schuld te verminderen. Dat zag bijvoorbeeld ook longkankerpatiënt en activiste Anne Marie van Veen, die vorig jaar overleed aan haar ziekte. Na het zien van De Vervangers spande zij in 2016 een rechtszaak aan om de tabaksindustrie te vervolgen om hun doelgerichte marketing op kinderen. Hoewel die strafzaak uiteindelijk vastliep, zag Anne Marie wel dat de strafzaak werkte om het stigma tegen te gaan. Stoppen met roken lijkt sindsdien serieuzer te worden genomen. Stopprogramma’s worden vanaf dit jaar vergoed uit de basisverzekering. En een ziekenhuis in Assen zet nu professionele verslavingsartsen in plaats van verplegers in om rokers te helpen met stoppen. Tegen dat stigma kun jij ook wat doen: geef mensen in je omgeving die willen stoppen met roken je steun.
Goed nieuws: einde sjoemelsigaret in zicht
Een sigaret is ontworpen voor optimale verslaving. Door onder andere het toevoegen van ammoniak komt de nicotine sneller in je hersenen, waardoor je direct de nicotinekick voelt. Hoe sneller die kick komt, hoe verslavender de sigaret is. En hoe hoger de nicotineconcentratie, hoe groter het effect. In Europa zijn er daarom standaarden voor de maximaal toegelaten nicotineconcentratie. Sigaretten worden daarop getest met behulp van meetmachines. Maar in de huidige methode, de ISO methode genaamd, zijn de metingen systematisch te laag. Oorzaak daarvan zijn voor het oog onzichtbare gaatjes die aangebracht zijn in het sigarettenfilter. De machines van de ISO methode pakken het filter bij het uiteinde vast, waardoor de gaatjes open blijven en afgezwakte waarden worden gemeten van de giftige stoffen. Bij het roken houd je met je vinger deze gaatjes dicht, en komt wel alle nicotine binnen. Een sjoemelsigaret.
Er bestaat een alternatief voor de IOS methode: de Canadian-Intense-methode. Daarbij worden de gaatjes simpelweg afgeplakt en meet men de juiste waarden. Maar deze methode wordt door de overheid niet verplicht gesteld. Wanda maakte bezwaar tegen het besluit van het ministerie van de Voedsel- en Warenautoriteit om niet te handhaven. Op 7 februari heeft de rechtbank Rotterdam een baanbrekende uitspraak gedaan: ze concludeerde dat de Nederlandse Staat de volksgezondheid te weinig beschermt en vraagt het Europees Hof van Justitie om een nader oordeel. Als deze instemt, kan zo via de strafrechtelijke weg de sjoemelsigaret verplicht verdwijnen. In een lange strijd tegen de tabaksgiganten is dit een belangrijke overwinning.
Het lijkt dus te kunnen, als activist opboksen tegen een machtige industrie. Maar het is een kwestie van de lange adem, en van positief blijven als de vijand met modder gooit. Je kunt de hele lezing van Wanda de Kanter terugkijken.
