In 2010 organiseerde Studium Generale in samenwerking met het Nanopodium het theaterdebat Nano is groot onder leiding van dr. Frank Kupper, theatermaker en universitair docent wetenschapscommunicatie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In het kader van de serie blogs over kunst en wetenschap vroeg Roos Koene hem naar zijn visie op kunst en wetenschapscommunicatie, met name als het gaat om complexe, betwiste onderwerpen. In het theaterstuk gingen de acteurs op een interactieve manier een dialoog met het publiek aan, in theaterscènes over verschillende aspecten van nanotechnologie zoals gezondheid. Is deze vorm van wetenschapscommunicatie effectief? En wat is de meerwaarde van de performatieve kunstvorm zoals theater?
Theaterdebat of klassieke lezing
De vorm van debat door theater is volgens Kupper zeker effectiever dan wanneer er alleen een lezing was gehouden. Dat bleek ook uit de eindrapportage van het NanoPodium, de paraplu waaronder de overheid een groot aantal debatten over nanotechnologie stimuleerde in Nederland. De nadruk van het nanotheater lag op meningsvorming van het publiek en niet op het verwerven van diepgaande kennis over nanotechnologie. Doordat het publiek zich in de scènes herkent is het eerder bereid zijn mening te geven.
Bij een 'klassieke lezing' schiet het publiek eerder in de 'tv-stand'. Bij een theaterdebat moet het publiek wel actief meedoen. Er is dan minder diepgaande kennisoverdracht, maar wel meer meningsvorming. Een nadeel is natuurlijk dat het duurder is dan een lezing omdat er meerdere sprekers en acteurs aan deelnemen. En ook in een interactieve lezing is er eigenlijk al sprake van een soort theater, denk maar aan de 'performances' van Maarten van Rossem.
Experts en leken
Kupper wilde vooral conventies doorbreken en het publiek op een gelijk niveau brengen met de experts. De drempel om je mening uit te spreken tegenover een wetenschapper kan voor leken hoog zijn, terwijl de wetenschapper eigenlijk ook een leek is op een ander vakgebied. Expertise is verdeeld. Niet alleen de wetenschapper kan wetenschappelijk denken, maar de leek ook. Dit maakt elke mening potentieel waardevol. Door het 'klassieke model' van zendergerichte communicatie open te breken en de expert en het publiek op een gelijk niveau te brengen ontstaat de dialoog. Theater is een goed medium om deze wisselwerking tot stand te brengen.
Volgens Kupper hoef je geen diepgaande kennis te hebben over het onderwerp zoals over nanotechnologie om je mening te kunnen vormen, als iets maar begrijpelijk wordt gemaakt. Net als Slob is Kupper van mening dat je, om kennis over te brengen, moet inspelen op de ervaring van mensen. Verhalen zijn hierbij belangrijk. Ze maken de inhoud inzichtelijker en creëren een gevoel, een beeldtaal waardoor je je bij de inhoud betrokken voelt. De nuances worden enigszins uitgevlakt, maar je wordt aan het denken gezet en het gesprek op gang gebracht.
Beeldende kunst
Op de vraag of beeldende kunst ook in staat is (wetenschappelijke) kennis over te brengen en publieke meningsvorming te stimuleren, is Kupper positief. Tijdens het project De kunst van nanotechnologie zijn de krachten van kunst en wetenschap gebundeld. Kunstenaars liepen gedurende enkele maanden mee in een nano-lab en maakten kunstwerken. Zo was er een Nano supermarkt en een kandelaar op nanoschaal. De wisselwerking tussen kunst en wetenschap genereert nieuwe beelden en betekenissen voor een maatschappelijke dialoog over nanotechnologie. Waar Marjan Slob de kunstenaar en de laborant als twee heel verschillende types ziet, staat Kupper minder sceptisch tegenover mogelijke samenwerking. Kunstenaars kunnen wetenschappers zeker aanzetten tot nieuw onderzoek en nieuwe inzichten.
De kunst kan de wetenschap daarom ook echt helpen, waarom zouden kunstenaars wetenschappers niet op nieuwe en andere gedachten kunnen brengen? De wetenschapper wordt vaak op een voetstuk geplaatst. Dat doet andere mensen tekort, terwijl die ook zeker relevante vragen stellen.
Wil je zelf je mening vormen over nanotechnologie, of beoordelen of een theaterdebat de goede manier is om wetenschap te communiceren? Het theaterstuk Nano is groot kun je hier terugkijken. Lees ook het interview met Marjan Slob over kunst en wetenschap, dat vorige week verscheen. Volgende week is het de beurt aan Brian Dunphy, Amerikaans wetenschapper die onderzoek deed naar South Park.
