Encyclopedie van de angst
De economische wetenschap is jarenlang uitgegaan van de mens als rationeel wezen. Onterecht, aldus prof. dr. Henriëtte Prast, gedragseconoom en columnist, verbonden aan de WRR. Rationele modellen beschrijven een ideale gang van zaken die verre van realistisch is. De gedragseconomie kijkt naar wat mensen echt doen als ze economische beslissingen maken en probeert de systematiek daarin te ontdekken.
Veel beslissingen zijn niet rationeel, maar eerder irrationeel van aard. In haar lezing 'Ego en ratio in de economie' besprak Prast de manier waarop individuele keuzes tot stand komen en de wijze waarop beleidsmakers en verzekeraars op irrationaliteit inspringen.
Mensen schatten zichzelf altijd hoger in dan anderen: een opvallende uitkomst van gedragseconomisch onderzoek, dat methoden en inzichten gebruikt uit de psychologie. Ook stelt iedereen de zaken graag rooskleurig voor en legt ze in eigen voordeel uit. Een principe dat evolutionair te verklaren is: als je steeds realistisch bent over je eigen kansen en positie, durf je geen risico's te nemen en kom je niet verder.
Dit principe speelt ook bij het maken van economische beslissingen. Bij het plannen van de toekomst, denk je 'dat sparen komt later wel, als ik veel geld verdien'. Of zoals studenten redeneren: 'Ik kan beter nu geld lenen, want als ik straks een baan heb, betaal ik het zonder moeite terug.' De geldverstrekker zegt 'Zo'n goedkope lening krijg je nooit meer!' Alsof je de lening alleen al daarom moet afsluiten.
Dan zijn we beland bij de andere kant van het spectrum: instanties en beleidsmakers die hun product of boodschap aan het publiek kwijt moeten, of dat nu een verzekering is of een voorlichtingscampagne over gezond eten.
Zelfs als mensen 'beter weten', gewoon door common sense of door kennis te nemen van onderzoeken, verandert dat hun keuzes niet wezenlijk. Het is niet zo dat rationaliteit het altijd wint en dat het alleen maar een kwestie is van informatieverschaffing. Integendeel, welbewuste irrationaliteit kennen we allemaal. Het blijft daarom de vraag wat de kennis van 'systematische irrationaliteit' oplevert. Het publiek kan bewust worden gemaakt en beleidsmakers kunnen bij voorlichting en politieke beslissingen rekening houden met deze eigenschap. Toch: de mens blijft onvoorspelbaar, zo laat deze discipline zien. En dat is eigenlijk ook wel mooi.
Volgende week is er geen lezing in de serie Encyclopedie van de angst, maar vindt in 't Hoogt een vertoning plaats van de documentaire Angst. Schrijf je snel in!
Kijk de hele lezing van Henriëtte Prast terug.
