De Grote Stadsdebatten
Koning Willem-Alexander riep in de troonrede op tot meer participatie van de burger. De reacties en commentaren op de opiniepagina's stapelden zich op. De Volkskrant kopte 'Gettovorming dreigt door participatiesamenleving'. Zijn de bewoners van arme wijken wel bereid zich in te zetten voor hun buren? De timing van de Grote Stadsdebatten dit najaar had niet beter kunnen zijn. Volgens de sprekers zijn burgerinitiatieven en creatieve ingrepen in de stad een grote kracht die de stad nog veel meer kan benutten, maar dit zijn geen alternatieven voor staat of markt. Het blijkt dat alle betrokken partijen nog op zoek zijn naar hoe ze hun vernieuwde rol moeten invullen.
Taken over de schutting gooien
De nieuwe directeur van het Sociaal Planbureau Bureau prof. dr. Kim Putters schetste een kader voor alle debatten door een inleiding te geven op de 'participatiesamenleving' en decentralisatie. Dit is de beweging van staat naar stad, van een nationaal naar lokaal beleid. Welke rol speelt de wijk en de burger hierin? Hoe kunnen we iedereen betrekken om de leefbaarheid van de stad - en in dit geval van Utrecht - te verbeteren? Het eerste debat heeft als thema 'social design: de creatieve stad'. Hoe kun je met creatieve oplossingen de leefbaarheid van de stad verbeteren? Welke rol spelen de verschillende actoren in de regio, zoals de ondernemer, de gemeente, maar ook de universiteit? Volgens Putters is de oproep tot participeren niet per se een kwestie van het over de schutting van taken door de overheid. Het is ook een positieve beweging omdat mensen, als ze meer zeggenschap krijgen, optimistischer worden. Er is veel burgerkracht in Nederland en men is zeker bereid zelf initiatief te nemen en wat te doen voor een ander. Maar kan wel iedereen meedoen in deze samenleving? Er zijn nu eenmaal hulpbehoevenden, zij moeten niet ondergesneeuwd raken. Het betekent ook dat men op nationaal en regionaal niveau de teugels wat moet laten vieren. Je moet burgers de ruimte geven, hen niet dwarszitten met regelgeving en accepteren dat er soms projecten mislukken. Fouten maken hoort ook bij innovatie.
De gemeente, de buurt en de bewoner
De wijkaanpak is niet aantoonbaar effectief, blijkt uit het SCP-rapport 'Werk aan de wijk'. Wethouder Ruimtelijk Ordening in Utrecht, Gilbert Isabella, is het hier niet mee eens. Hij ziet juist in Utrecht veel positieve initiatieven om de leefbaarheid te vergroten, ook in zogenaamde achterstandswijken. De bewoners houden de boel in beweging. Als gemeente is het soms lastig om hierop beleid te maken: wanneer laat je iemand zijn of haar gang gaan, wanneer faciliteer je en wanneer zeg je 'goed idee, maar het mag niet'? Eén zo'n actieve wijkbewoner en ondernemer die Isabella regelmatig op zijn kantoor ziet is Harm Scheltens. Scheltens is directeur van de Pastoe fabriek, gevestigd in Rotsoord. Hij creëert daar nieuwe woon-, leef- en werklandschappen in de buurt. Het liefst maakt hij van Rotsoord een nieuw bruisend deel van de binnenstad. Hij gaat daarbij uit van de gebruiker of bewoner, zogenaamd social design. Een bijdrage leveren aan de samenleving zou ieders uitgangspunt moeten zijn, vindt Scheltens.
'Wicked problems'
Volgens prof. dr. Pieter Hooimeijer is social design een oplossing voor een 'wicked problem', door middel van een ontwerp wat een bestuur of burger alleen niet had kunnen bedenken. Het zijn toch vaak de professionals die, met de betrokkenen in het achterhoofd, tot oplossing van dergelijke problemen komen.
Hij stelt overigens ook dat de participatiesamenleving of 'big society' niks nieuws is. Zelf-organisatie van burgers, het vormen van nieuwe collectieven in de wijk of stad, bestaat al lang. Het begon als een alternatief voor marktwerking, nu wordt het ingestoken als vervanging van de verzorgingsstaat. Het is belangrijk om deze collectieven de ruimte te geven.
Blikwisseling
Door de academische wereld, de bestuurlijke macht en de mensen uit de praktijk samen te brengen ontstaan er blikwisselingen die nodig zijn om deze samenleving te laten slagen. De sprekers concludeerden dat de creatieve oplossingen effectief en concreter moeten worden. Hoe dan? Instituties, zoals de gemeente en de universiteit, worstelen nog met hun nieuwe rol en ook zij kunnen elkaars hulp gebruiken om tot een goede invulling te komen. Leden van DiscoverSOON, een studentenvereninging voor sociaal ondernemerschap, die in de zaal zaten, lieten doorschemeren dat jonge mensen op de goede weg zijn. De studenten die SOON aan wijkinitiatieven koppelt, zien geen probleem in bestaande structuren en denken creatief en oplossingsgericht. Misschien moet premier Rutte samen met de koning eens op de fiets de wijk in voor inspiratie? Ondanks alle creatieve zelf-organisatie van burgers blijft de grootste taak voor de overheid.
Een opname van het debat volgt snel op de website. Op 21 oktober is het tweede debat, dan gaan we het hebben over mensenrechten. Ook deze zijn relevant op een lokaal niveau, al realiseert niet iedereen zich dit. Hoe maken we dit onderwerp levend in de stad, hoe krijgen we burgers zo ver om erover te praten en welke initiatieven zijn er al?
