Macht en schaduwmacht
De zoektocht naar de 'schuldige' van de economische crisis is anno 2015 nog altijd in volle gang. Boeken, films en zelfs toneelstukken werden er aan gewijd. Sinds de crisis in 2008 staat de rol van economen ter discussie. Hadden zij de crisis kunnen voorspellen? Tijdens de avond 'Macht en schaduwmacht' legt prof. dr. Harro Maas aan de hand van een tweeledige classificatie van economen uit dat niet iedereen in het vakgebied dezelfde interpretatie van zijn taakopvatting heeft. Zo zijn er objectieve economen en geëngageerde economen. Prof. dr. Ewald Engelen behoort duidelijk tot de laatste categorie als geëngageerd wetenschapper, hij schreef een boek over het 'hechte netwerk van bankiers, accountants, advocaten, trustboeren, lobbyisten, toezichthouders en een enkele verdwaalde politicus dat de geoliede geldmachine zoveel mogelijk probeert te beschermen tegen in wetgeving verpakte volkswoede'. Auteur Arnon Grunberg legde de vinger op de zere plek en vroeg beide mannen feit van fictie te scheiden.
Objectiviteit
Volgens Maas heeft de objectieve econoom als doel kennis over te brengen met een academische basis. Zijn standpunt is veelal neutraal, mensen kunnen op basis van deze kennis een verantwoorde keuze maken. De econoom neemt hierbij, bewust, geen standpunt in. Als voorbeeld noemt Maas Dr. Dirk Bezemer (RUG), hij probeert met modellen en grafieken in de media zijn publiek een goed beeld te geven van de werkelijkheid.
Engagement
Het tweede type econoom is een geëngageerde econoom. Deze richt zich vaak per definitie op het publiek en is daarbij bijna populistisch van toon: “Hoe is het mogelijk dat we dit niet zien?” Het engagement werkt aanstekelijk. Als voorbeeld noemt Maas financieel geograaf prof. dr. Ewald Engelen. Al draagt Engelen soms een ideologische boodschap uit, zijn kennis is gebaseerd op data. Dit engagement van een wetenschapper vindt Maas geen slechte eigenschap. Het is een middel om een standpunt duidelijk te maken.
De noodzaak van fictie?
Het is opvallend dat beide wetenschappers hun verhaal kracht bij zetten met voorbeelden uit boeken of films. Gespreksleider van de avond Grunberg vraagt zich af in hoeverre de modellen van de economen geen fictie zijn? Maar is het ontmaskeren van de waarheid dan de oplossing? Engelen streeft naar waarheid en transparantie met zijn boek De schaduwelite. Via de methode naming and shaming kreeg hij veel tegenstanders, zo is Engelen niet meer welkom in de WRR (Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid). Toch is hij van mening dat een harde heldere blik beter is dan welke schimmigheid dan ook. De crisis van 2008 heeft dit bewezen, anders gaan we weer “knalhard tegen de muur”.
Tegenmacht
Engelen sprak over het ontmaskeren van de elite en de zoektocht naar de waarheid, zoals hij in zijn boek deed. Uit het publiek kwam de vraag: wie is dan de tegenmacht van de schaduwelite? Engelen had hierop geen vernieuwend antwoord, hij beriep zich op het oude systeem van tegenbewegingen als de vakbewegingen en de pers. Zij het vanuit een onafhankelijke en kritische positie die niet afhankelijk is van de financiële wereld, een 'intellectuele guerrilla', zonder geweld. “Sunshine is the best remedy” is zijn strijdkreet.
Maas vindt het problematisch dat Engelen maar één standpunt heeft, dat als een waarheidspositie ziet. Dat kan niet want belangenverstrengeling ligt aan alle kanten op de loer. Oók de tegenmacht heeft een agenda. Maas onderstreept daarmee de complexiteit van het probleem. Alle drie de mannen waren het er wel over eens dat je als consument in ieder geval een kleine tegenmacht kan uitoefenen door bijv. van bank te wisselen. Ook een gezonder financieel milieu begint een beetje bij jezelf.
Kijk de hele lezing 'Macht en schaduwmacht' terug.
