Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst eruit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.

Het Spinhuis gekraakt

“Als het moet kraken we de hele universiteit, het Spinhuis blijft”. Dat moet er op het spandoek komen dat nog snel even gemaakt wordt. Of ik niet even kan helpen: “de sjablonen voor de letters zijn een beetje aan elkaar geplakt van de vorige keer, toen zijn ze na het spuiten nat opgeborgen”. Vanavond protesteren de UvA en VU studenten die het Spinhuis kraakten tegen de dagvaarding die een aantal van hen heeft ontvangen. Op de donkere binnenplaats zijn de voorbereidingen in volle gang. Binnen in het Spinhuis bespreekt een leesgroep het nieuwste boek van de Canadese journaliste, publiciste en activiste Naomi Klein, terwijl men buiten werkt aan een spiderman van papier maché met in de opgeheven handen een breekijzer. Er zijn fakkels gemaakt en ik help Ruud, één van de vrijwilligers van het Spinhuis en studentenraadslid, met het klaarleggen van de juiste letters voor het spandoek.

Een openbare huiskamer

Het Spinhuis is een autonoom studentencentrum aan de Oudezijds Achterburgwal in Amsterdam. Het is een soort openbare huiskamer waar studenten elkaar kunnen ontmoeten en waar debatavonden en culturele activiteiten worden georganiseerd. Een tijdje terug deed de ruimte dienst als common room van de studies antropologie en sociologie. Een plek waar docenten en studenten elkaar, buiten de hiërarchische structuur van de universiteit om, ontmoeten en zelf evenementen organiseren. Vlak voor de zomervakantie kwam het gebouw leeg te staan omdat de faculteiten verhuisden en verdween de geliefde common room. “Dat vonden we zo ontzettend zonde,” vertelt Ruud van der Veen, “toen hebben we het gekraakt en weer opengegooid om de mogelijkheid te creëren voor studenten om zichzelf te organiseren.”

Vrijheid voor de academische gemeenschap

Maar het Spinhuis is meer dan een vrijplaats voor studenten. “Eigenlijk is de kraak van het Spinhuis onderdeel van de strijd voor een democratische universiteit” legt Ruud uit, “een universiteit waar je de ruimte en vrijheid hebt om je op je eigen manier te organiseren, de omgeving om je heen zo aan te passen als jij dat wil, waarin je daadwerkelijk eigenaar bent van alles om je heen, samen met de hele academische gemeenschap. Die vrijheid is nodig om tot kennis te komen en om kennis op een nuttige manier te gebruiken in de maatschappij”.

Democratisering van de universiteit

“De band begint zo”. Eén van de vrijwilligers wenkt ons naar binnen om naar de muziek te luisteren en de toespraken bij te wonen die de demonstratie zullen inleiden. Bij de bar kunnen de studenten voor een schijntje een biertje of tosti halen, in tegenstelling tot de dure catering van de UvA. De keukenkastjes in het kleine keukentje dienen als kantoor. Heel de administratie is er opgeslagen. “We hadden een groter gedeelte van het gebouw moeten kraken” licht de barman toe. Na de muziek volgt een toespraak van Ewout van der Hoog, één van de Maagdenhuisbezetters die in 1969 voor de democratisering van de universiteit streed. “In 50 jaar is niets veranderd, de problemen zijn nog steeds dezelfde”. Hij adviseert de studenten samenwerking te zoeken met docenten en 'de mensen die de koffie zetten' en meebeslissingsrecht te eisen op alle niveaus van de universiteit.

Ceremoniële medezeggenschap

Net zoals bij iedere universiteit, hebben de studenten van de UvA wettelijk vastgelegde inspraak door middel van de studentenraad, maar deze raad heeft vaak slechts een legitimerende functie. Bij veel zaken helemaal krijgen studenten geen inspraak, bijvoorbeeld als het gaat om de begroting. Ze kunnen wel advies geven, maar daar hoeven de bestuurders zich niet noodzakelijkerwijs iets van aan te trekken. Bij de VU en UvA werd de medezeggenschap gepasseerd bij de plannen voor een fusie tussen de bètafaculteiten van de twee universiteiten door alvast een decaan voor de nieuwe 'Faculty of Science' aan te stellen. Ook de Utrechtse medezeggenschap werd op afstand gehouden bij de herziening van masteropleidingen. Studentenorganisaties LOF, VIDIUS en ASVA, pleiten voor échte inspraak voor studenten in plaats van de 'ceremoniële medezeggenschap' waarbij “studenten aan het einde mogen tekenen bij het kruisje” (zie hun artikel in de DUB) en niet kritisch mee mogen denken. Van de toezeggingen die na de Maagdenhuisbezetting in de jaren '60 werden gedaan is volgens de studentenbonden bijna niets meer over door alle herzieningen van de wet. Zijn we weer terug bij af?

Managers aan de macht

Volgens Ruud ligt het probleem in het feit dat managers en studenten en docenten een heel ander idee hebben van wat de universiteit zou moeten zijn, terwijl juist de studenten en docenten de universiteit maken tot wat zij is: “De managers hebben het idee dat het een bedrijf zou moeten zijn, dat winst moet maken en efficiënt gerund moet worden om die winst te genereren. Daarbij worden het huisvestingsbeleid en de financiën als belangrijker gezien dan de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. En dat staat pal tegenover wat studenten en docenten ervan vinden. De studenten en docenten moeten niet degenen zijn die bestuurd worden en waarvoor bepaald wordt. De studenten en docenten zouden moeten bepalen wat de bestuurders doen, wat voor onderwijs er wordt gegeven, wat voor onderzoek er wordt gedaan en hoe de hele universiteit gerund wordt.”

Kraak de universiteit

Na de inspirerende toespraak van Maagdenhuisbezetter Ewout van der Hoog, volgt een toespraak van één van de Spinhuis krakers: “Wat kunnen wij doen wanneer een bestuur steeds opnieuw weigert te luisteren als studenten en docenten iets vragen? Er is maar één optie: we claimen de universiteit terug, gebouw voor gebouw, totdat deze weer van ons is. Kraak de universiteit!” Na deze woorden komt de menigte van studenten en sympathisanten in beweging om zich dwars door het centrum naar het Maagdenhuis te verplaatsen, het symbool van de bestuurlijke macht van de UvA. De Spiderman pop met het breekijzer in zijn hand wordt voor de voordeur achtergelaten. “Idealen ontruim je niet, kraken gaat door. Het Spinhuis blijft” scanderen de demonstranten.

Op 15 oktober spande de UvA een rechtszaak aan tegen de studenten van het Spinhuis. De eerste juridische ronde werd gewonnen door de studenten. De rechter erkende dat de kraak een politieke actie was, waardoor ontruiming voorlopig uitbleef. In de tweede ronde verloren de studenten het van de UvA die, volgens de rechter, “spoedeisend belang heeft bij de ontruiming van het pand”. Op 2 januari verlieten de studenten het pand. Het Spinhuis bestaat niet meer maar de protestgeest is weer aangewakkerd onder de Amsterdamse studenten. “De rector mag trots zijn”, zegt Ruud in eenpersbericht, “Ze hebben van ons competentere rebellen gemaakt”. Andere initiatieven die strijden voor een democratische universiteit en behoud van onderwijskwaliteit zijnActiegroep Titanic,Humanities Rally,Ons Kritisch Alternatief,Kritische Studenten Amsterdam enKritische Studenten Utrecht.

UPDATE: Op vrijdagochtend 13 februari 2015 werd ook het Bungehuis bezet. Een uiteenzetting van waarom dit gebeurde.

Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma's, meer publicaties (24-12-2014)
> Het ideale universitaire onderwijs (31-12-2014)
> Harvard aan de Rijn (07-01-2015)
> Open Access (14-01-2015)
> Open Science (21-01-2015)
> Valorisatie, vloek of zegen? (28-01-2015)
> Wetenschap voor sociale verandering (04-02-2015)
> De universiteit en het echte leven (11-02-2015)
> Een ander soort onderwijs (18-02-2015)

Meer weten?

• In het voorjaar van 2012 hadden we de lezingenreeks Underground over de (krakers)idealen van de jaren '70 en '80. Wat is daar van over? Hans Achterhuis en Caroline Nevejan kijken terug op die tijd en laten zien wat de tijdgeest doet met wie je bent. Jonge schrijvers brengen de culturele underground bovengronds.
• In het artikel If you're so smart, why are you under surveillance?(EN) bekritiseert cultuurhistoricus Chris Lorenz (VU) het New Public Management op de universiteiten, waarbij managers meer macht dan ooit hebben, gelegitimeerd door de 'quali-speak' als 'excellentie' en 'efficiëntie', en de medezeggenschap van studenten en docenten wordt teruggedrongen.
• ?Door de slinkende medezeggenschap van het wetenschappelijk personeel wordt autonomie van de universiteit aangetast, vindt cultuurhistoricus Thomas von der Dunk (UvA): "Universiteiten zijn in commerciële bedrijven veranderd, waarvan het management zich coöpteert. Veel voormalige politici en afgedankte bewindslieden, tijdelijk op zoek naar een goed betaalde baan, zijn in de Maagdenhuizen neergestreken, en fungeren daar als echoput voor alles wat op het ministerie wordt uitgedacht" schrijft hij in de Volkskrant.