Het gebruik van geestverruimende middelen is van alle tijden. Vaak ingebed in rituelen en gebruiken, van voodoo tot een feestelijk drankje bij een officiële gelegenheid. Maar elke cultuur kent ook zijn eigen verslaving aan stoffen als opiaten, hash of alcohol, die bij overmatig gebruik problemen veroorzaken. Toch blijkt wat we acceptabel vinden te verschuiven. Tot enkele eeuwen geleden vond niemand het een probleem om overdag bier te drinken, omdat het drinkwater niet schoon genoeg was.

Kan wetenschappelijke beschouwing helpen te bepalen hoe we tegen verslaving aan moeten kijken? De nieuwste resultaten uit de hersenwetenschappen geven inzicht in het mechanisme dat verslaving in stand houdt. Het lijkt erop dat sommige mensen aanleg hebben voor verslaving en andere niet. Wat betekent dat voor beleid? Kun je dan net zo goed alles vrijgeven? Wie aanleg heeft zal toch wel iets vinden, illegaal dan wel legaal: roken, eten, gamen, gokken of shoppen.

De vraag is of er toch niet een glijdende schaal is, van gelegenheidsgebruiker tot verslaafde. In dat geval is iedereen in zekere mate gevoelig voor verslaving en is een wijntje drinken voor de ogen van kinderen al taboe. Zeker als je weet dat sociaal wetenschappers al vaststelden hoe moeilijk het is van verslaving af te komen: Slechts tien procent van de mensen heeft baat bij therapie. De manier waarop we als samenleving omgaan met verslaving is echter ook cultureel bepaald. Culturele en historische reflectie kan ons helpen de blinde vlekken van onze eigen tijd te onderzoeken. Discussieer mee over verslaving als medisch probleem of als cultureel verschijnsel.

In samenwerking met het Descartes Centre for the History and Philosophy of the Sciences and the Humanities. Beide programmaonderdelen zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

Ook dit jaar was er weer een columnwedstrijd georganiseerd door het Descartes Centre, Studium Generale en DUB. De winnaar van de Nacht van Descartes-columnwedstrijd is Frank Gerritse. Gefeliciteerd! Lees zijn winnende bijdrage, 'Op karakter'

Middagprogramma
Van alle tijden
14.00 tot 17.30 uur
Het middagprogramma is in het Engels
Historicus dr. Stephen Snelders (Julius Centrum, UMC Utrecht) - Alcohol- en drugsverslaving is nog niet zo lang geleden geherdefinieerd als een chronische hersenziekte die gerelateerd is aan neurobiochemische processen, volgens dr. Snelders is dit veelbelovend voor de vooruitgang in behandeling en preventie. Veel historici die gespecialiseerd zijn in drugs- en alcoholgebruik staan hier echter sceptisch tegenover. Zij wijzen op gelijksoortige biologische aanpakken in het verleden. Zij benadrukken de rol van sociale en culturele processen in de geschiedenis van middelengebruik en gerelateerde gezondheidsproblemen. Gaan de vakgebieden verslavingbehandeling, historische en sociale studies elkaar ooit treffen? Wat kunnen zij van elkaar leren om drugsproblemen beter te begrijpen en om beleid te ontwikkelen en in te voeren omtrent behandeling en preventie?

Prof. Virginia Berridge (Centre for History in Public Health, University of London) - Heeft het beleid rondom verdovende middelen (o.a drugs, alcohol en tabak) geschiedenis nodig? Dit is een belangrijke vraag in het onderzoek van prof. Berridge. De laatste dertig jaar worden gekenmerkt door de opkomst van evidence based medicine (EBM, geneeskunde op basis van bewijs) en evidence based health policy (gezondheidsbeleid op basis van bewijs). Gek genoeg heeft geschiedenis, dé discipline die handelt op basis van bewijs bij uitstek, geen plek aan de beleidstafel. Berridge onderzoekt waarom geschiedenis zo onderbelicht is in het vakgebied dat drugsgebruik bestudeert, dit illustreert ze met recente voorbeelden zoals de heroïne trials, maar ook met voorbeelden uit het verleden zoals het vermeende cannabis gebruik van koningin Victoria.

Prof. David Courtwright (Geschiedenis, University of North Florida) - Net zoals de studie van interne geneeskunde ongeveer een eeuw terug, is de verslavingsneurowetenschap bezig aan een veelbelovende revolutie. Volgens prof. Courtwright kunnen historici de verslavingsneurowetenschap goed gebruiken om bepaalde verschijnselen te belichten, zoals de commodificatie, globalisering, en transculturele populariteit van bekende psychoactieve drugs. Tegelijkertijd moeten neurowetenschappers begrijpen dat hun voorkeur voor de zoektocht naar abstracte universele beginselen, dus bijvoorbeeld een hersenafwijking die verslavingsgevoelig maakt, ongeschikt is om de vele sociale, culturele en politieke dimensies van drugsgebruik en beleid te begrijpen.

Dr. Heidi Lesscher (Neurobiologie van gedrag, UU) is geïnteresseerd in de ontwikkeling van alcoholverslaving: de vraag 'wat maakt dat een individu alcoholverslaving ontwikkelt?' staat centraal in haar onderzoek. De afgelopen decennia zijn we veel meer te weten gekomen over de complexe neurobiologische basis van (alcohol)verslaving. Lesscher is, door gebruik te maken van nieuwe modellen voor alcoholverslaving en state-of-the-art neurobiologische technieken, een nieuw moleculair mechanisme op het spoor gekomen. Zij zal laten zien hoe dergelijk onderzoek zou kunnen leiden tot nieuwe therapeutische mogelijkheden voor alcoholverslaving.

Dr. Thomas Gladwin (Ontwikkelingspsychologie, UvA) onderzoekt neurocognitieve processen bij verslaving en gerelateerd pathologisch gedrag. In recente biologische en neurocognitieve theorieën over drugsverslaving wordt het verschil tussen 'iets nodig hebben' en 'iets lekker vinden' benadrukt. Sommige mensen gebruiken drugs omdat ze de effecten fijn vinden en als deze wegebben ervaren ze dat als onprettig. Andere mensen gebruiken drugs als omdat ze het nodig hebben, dit komt door automatische onbewuste processen die zich ontwikkelen op basis van maladaptieve neurale effecten. Deze processen verschillen per individu op basis van het milieu waarin ze opgroeien en persoonlijke verschillen, maar toch lijken bepaalde mensen eerder richting drugsgebruik te neigen door een aandachtsbias en geheugenassociaties in de hersenen. Dr. Gladwin gaat dieper in op deze factoren en interventies die zich hierop richten.

Avondprogramma
Actualiteitendebat: verbieden helpt niet
20.15 tot 22.30 uur (NL)
Dr. Stephen Snelders is geïnteresseerd in het gedrag rondom drugsgebruik en de plaats in de maatschappij. Een deel van de gebruikers is verslaafd, een ander deel gebruikt slechts tijdelijk en recreatief; hoe gaan we hier sociaal en beleidsmatig mee om? Hij kijkt hierbij naar de geschiedenis en het heden, bijvoorbeeld ook de manier waarmee omgegaan wordt met verdovende middelen in andere culturen. We hebben tegenwoordig veel meer kennis over verslaving, dit leidt tot een natuurwetenschappelijke aanpak van drugsproblemen. Een blik in het verleden kan relativeren en andere input geven voor beleid.

Prof. dr. Louk Vanderschuren (Neurobiologie van Gedrag, UMC Utrecht) richt zich op de neurobiologie van drugsverslaving. De hersenen van verslaafden zijn qua morfologie anders dan die van niet-verslaafden, komt dit door het drugsgebruik of was dit al zo? Is het erfelijk? In ieder geval zorgt de verandering van hersenen, zichtbaar in de structuur, ervoor dat afkicken voor deze mensen moeilijk is. Vanderschuren onderzoekt waar het fout gaat in de hersenen van verslaafden bijvoorbeeld op het gebied van zenuwbanen, maar ook hoe het kan dat individuen met verminderde sociale capaciteiten eerder verslaafd raken en moeite hebben hun impulsen te beheersen.

Drs. Yolanda van Doeveren (directeur OGGZ en Verslavingszorg, GG&GD Utrecht) zal de beleidskant van verslaving belichten. Zij stelt dat de overheid of gemeente ingrijpt wanneer de veiligheid van de persoon of de omgeving ernstig in gevaar komt. Problematisch middelengebruik is het criterium voor interventie. De oorzaak van verslaving maakt voor het beleid in principe niet uit, voor de keuze van beleidsinstrumenten wel. Deze gang van zaken brengt een aantal interessant dilemma's met zich mee: moet de overheid ingrijpen bij bijvoorbeeld game-verslaving onder jongeren, of tabak en alcoholmisbruik, wanneer dit problemen in de persoonlijke en familiesfeer geeft, maar is niet geassocieerd met crimineel gedrag? Hierover kan van Doeveren meer vertellen en toelichten aan de hand van praktijkvoorbeelden.

Met een actuele column over mens en dier als verslavingswezens door prof. dr. Jelle Reumer (Paleontologie, UU en directeur Natuurhistorisch Museum Rotterdam).

De programmaonderdelen zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.