Het was in 1980 groot nieuws en in 2018 nog steeds een ongelofelijk verhaal: een commune genaamd Rajneeshpuram verplaatst zich van India naar een woestijnachtig gebied in de Amerikaanse staat Oregon. Duizenden volgelingen van de goeroe Bhagwan Shree Rajneesh (later bekend als 'Osho') beginnen in de 'middle of nowhere' een zelfvoorzienend dorp. Ze bouwden een gigantische dam, een luchthaven, elektriciteitsvoorzieningen en een meditatiecentrum waar 10.000 mensen in konden. De zesdelige Netflix-documentaireserie Wild Wild Country laat zien hoe de conservatieve, christelijke bewoners van het nabijgelegen plaatsje Antelope zich verzetten tegen de komst van vrijgevochten 'sanyassin', zoals de aanhangers van Bhagwan heten. Zij doen er alles aan om deze 'seks sekte' te verdrijven van het land. Wat begint als een utopisch verhaal over religie en vrije liefde, ontspoort volledig: conflicten over landgebruik, een verheven goeroe met een voorliefde voor Rolls-Royces, machtsmisbruik, xenofobie, brandstichting, poging tot moord en massale vergiftiging. Het is allemaal echt gebeurd.
De Indiase goeroe predikte vrijheid op elk terrein en het afschudden van elk dogma, een levenshouding die in de jaren '70 en '80 aansloeg bij zijn over het algemeen hoogopgeleide volgelingen. Maar de Osho-beweging bestaat nog steeds. Sterker nog, na de docu zit deze zelfs in de lift, ook in Nederland. "Ineens is er een golf nieuwe jonge mensen bij ons gekomen," zegt Tarangita Bosman van de Osho-commune in Amsterdam in een interview met de NOS. "Blijkbaar zijn veel jongeren toch met bewustzijn bezig."
Hoe moet je de Osho-beweging zien? Als sektes uitbuitende, rare groepen met vreemde overtuigingen en praktijken zijn, wat is dan het verschil met reguliere religies? In een artikel op Aeon onderzoekt theologe Tara Isabella Burton deze vraag, zij concludeert dat er geen scherpe scheidslijn is.
"We define ourselves by participating in something, just as we define ourselves against those who don't participate in something. Our understanding of ourselves – whether we're cradle Catholics, newly joined-up members of the Hare Krishna, or members of a particularly rabid internet fandom – as people whose actions have cosmic if not metaphysical significance gives us a symbolic framework in which to live our lives, even as it proscribes our options. Every time we repeat a ritual, from the Catholic Mass to a prayer circle on a farm compound to a CrossFit workout, it defines us – and we define the people around us."
Sekte, religie of fanclub: je ontleent een deel van je identiteit aan het behoren bij een groep en het uitvoeren van de rituelen die daarmee gepaard gaan. In de lezingenreeks 'Heilige Huisjes' namen we religie onder de loep. Religiewetenschapper prof. dr. Birgit Meyer (UU) legde uit dat de wereldwijde verscheidenheid aan geloofspraktijken enorm is. Te lang is naar religie gekeken door een protestantse bril, dat wil zeggen met en nadruk op het dogma en de leer. Om echt inzicht te krijgen in wat religie is en wat het voor mensen betekent, is een nieuwe manier van kijken nodig, stelt Meyer. Stel de praktijk centraal. Kijk naar de rituelen die mensen uitvoeren, de beelden die belangrijk voor ze zijn en de plek die religie inneemt gebeurtenissen als geboortes, huwelijken of overlijden. In diezelfde reeks sprak godsdienstpsycholoog dr. Elpine de Boer (LU) over de waarde die mensen hechten aan religie in hun persoonlijke leven. Religie vervult vaak een sociale rol. Voor mensen die verbonden zijn aan een religieuze gemeenschap is hun dagelijks leven sterk verweven met de gemeenschap; ze geven aan dat ze hechte contacten hebben binnen de gemeenschap ('een soort familie'). Ze genieten van de gezamenlijke activiteiten en ervaren een gevoel van verbondenheid. Als we de verhalen van Meyer en De Boer in ogenschouw nemen, kun je je afvragen: is dat niet ook wat de sanyassins probeerden?
Kijk de lezing 'Hoe geloven we' terug.
