Voedsel voor morgen
Kijken mensen over tweehonderd jaar naar ons als die generatie die 'de wereld verpestte', terwijl ze wist wat er aan de hand was? Ecoloog prof. dr. Marten Scheffer vreest hiervoor. We zijn namelijk hard op weg om alle fossiele brandstoffen op te stoken, de biodiversiteit dramatisch te verminderen en het klimaat te laten doorslaan. Verandering is noodzaak. Maar wie zorgt er voor een leefbare aarde voor toekomstige generaties? En hoe?
Scheffer vindt zichzelf als wetenschapper verantwoordelijk. Hij verkeert in de begunstigde positie dat hij wordt betaald om na te denken, om beter te begrijpen hoe de vork in de steel zit. Want dat is de eerste stap naar verandering en een duurzame toekomst. Scheffer onderzoekt hoe complexe systemen in elkaar steken. Hij richt zich daarbij op de kantelpunten: kritieke punten waar een omslag plaatsvindt in het systeem.
Niet alleen naar vliegen kijken
Stel je laat een stoel op twee poten balanceren. Je duwt hem langzaam verder. En verder. Nog ietsje verder. Tot het punt dat een vlieg die op de stoel landt de stoel voorover doet vallen. Moeten we de vlieg dan de schuld geven? "Onzin natuurlijk", stelt Scheffer. De vlieg is niet meer dan een laatste druppel. De periode daaraan vooraf, het langzaam maar gestage duwen, is net zo goed oorzaak. In de media horen we vooral over 'de vliegen'; een rel nadat er (weer) een donkere jongen is doodgeschoten, een vermoorde politicus, een ingestorte kledingfabriek, een overstroomde stad. Maar zo'n gebeurtenis ontstaat niet zomaar. Er is een reeks van ontwikkelingen aan vooraf gegaan.
Scheffer herkent een patroon dat zich wiskundig laat omschrijven. Een reeks ontwikkelingen die leiden tot een kantelpunt, een snelle verandering in het systeem. Om dat te zien moet je ver genoeg uitzoomen. Het grotere geheel zien. Kijk bijvoorbeeld naar de gevallen regimes tijdens de Arabische Lente. Die betekenden een radicale politieke omslag en waren het gevolg van rellen, opstand, maar uiteindelijk ook van de hoge graanprijzen in Rusland. Die hoge graanprijzen hadden weer te maken met droogte in Oekraïne en Rusland een paar jaar geleden.
Helaas gebeurt dat uitzoomen te weinig in de wetenschap volgens Scheffer. We weten zoveel van weinig. We weten hoe een neuron eruit ziet en vuurt, maar daardoor kennen we het brein nog niet en weten we ook niet hoe migraine te verhelpen is. We begrijpen hoe een CO2-molecuul eruit ziet in detail. Maar begrijpen hoe die moleculen zich precies bewegen in de totale atmosfeer is een heel verhaal apart. Scheffer pleit voor 'Holisme 2.0' in de wetenschap. Meerdere disciplines moeten met elkaar samenwerken om het plaatje, het hele systeem, te bevatten. “De vraag is dus niet: wat gaf het uiteindelijke duwtje, maar: kunnen we begrijpen, of dat soort dingen zich aan het opbouwen zijn?” aldus Scheffer.
Verandering kan snel gaan: toen we vijftien jaar terug aan mensen vroegen of ze een mobiele telefoon wilden, vond iedereen dat absurd. Nu loopt iedereen er mee.
Grote impact
Ook Eva Gladek is voor een holistische aanpak. Zij is industrieel ecoloog en oprichter van Metabolic, een bureau dat organisaties en bedrijven advies geeft en hulp biedt bij de overgang naar een duurzame economie. Bij Metabolic onderzoeken ze hele systemen, om te kijken waar ze met zo min mogelijk energie zoveel mogelijk impact kunnen hebben.
Ze analyseerden voor het WNF nauwkeurig welke impact ons voedselsysteem heeft op de aarde. Die impact is enorm. Het verlies aan biodiversiteit, een mogelijke zesde massa-extinctie, is grotendeels te wijten aan ons voedselsysteem. We buiten niet alleen aardse bronnen uit, ook het zeeleven tasten we aan. Tegelijkertijd is de caloriebalans wereldwijd ongelijk verdeeld. In het ene land lijden mensen aan obesitas, in het andere sterven mensen door tekort aan voedsel.
Tussen hoop en vrees
Gladek ziet aangrijpingspunten om het voedselsysteem op positieve wijze te veranderen. Minder vlees eten is een bekende. Ze is ook hoopvol dat er (technische) manieren komen om meer te kunnen verbouwen op hetzelfde stukje grond. Maar ook: arme boeren leren hoe ze duurzaam kunnen omgaan met hun land.
Beide sprekers schilderen een plaatje van de wereld dat somber stemt. In 2050 zal er twee keer zoveel voedsel nodig zijn om iedereen te voeden. Gaan we dat redden? Scheffer en Gladek zetten de schouders eronder. Scheffer: “Toen we vijftien jaar terug aan mensen vroegen of ze een mobiele telefoon wilden, vond iedereen dat absurd. Nu loopt iedereen er mee.” Hiermee geeft Scheffer maar aan, dat sommige veranderingen snel kunnen gaan. Gladek is de moed nog niet verloren: “Ja, het is lastig, maar zie het als uitdagingen. Bovendien: als we niks doen, kunnen we net zo goed meteen opgeven.”
Kijk 'Alles is verbonden' terug. Volgende week spreken prof. Corné Pieterse & duurzaam ondernemer Marc Rijsselberghe in de lezing 'Beter opgewassen'. Ligt de oplossing van het voedselvraagstuk bij de mens? Of moeten we onze gewassen gewoon sterker maken?
