Back to the future
Superfoods zijn in de mode. Tegelijkertijd is toegang tot vers en gezond voedsel voor steeds meer mensen onbereikbaar. Voedingsdeskundige prof. dr. Jaap Seidell (Gezondheidswetenschappen, VU) maakt zich zorgen: de ongelijkheid groeit en verschillen in toegang tot gezond voedsel nemen toe. Ook in Nederland eet maar een klein deel van de bevolking voldoende groente en fruit, en eten we veel bewerkt en ongezond voedsel.
Tijdens de lezing "Je dieet, natuurlijk!" In de serie Back to the Future spraken Seidell en prof. dr. Tessa Roseboom (Vroege ontwikkeling en gezondheid, AMC) over voeding en welvaartsziekten. Wat zijn de gevolgen van een tekort aan voedingsstoffen? Kunnen we iets leren van traditionele 'natuurlijke' voedingspatronen? Goede voeding is niet alleen belangrijk voor je eigen gezondheid, maar ook voor je omgeving en voor de toekomst.
De lezing is terug te zien op Video: Je dieet, natuurlijk!. Meer live kijken of terugkijken? Ga naar video's.
Voeding tijdens zwangerschap
Je bent wat je ouders aten
Het belang van goede voeding begint al voor je geboorte. Je kan je hele leven gezond eten, maar de voedingsstoffen die je binnenkrijgt als foetus zijn misschien belangrijker. Die blijken namelijk van groot belang voor je latere gezondheid. Dat is niet zo gek, al je belangrijke organen ontstaan in de eerste twaalf weken na de bevruchting. Roseboom deed onderzoek naar kinderen die zijn verwekt tijdens de Hongerwinter in 1945 en waarvan de moeders ernstig ondervoed waren tijdens de zwangerschap. De hongerwinterkinderen hebben een dubbele kans op hart- en vaatziekten, en krijgen vaker borstkanker of diabetes. Maar ook op sociaal vlak heeft een tekort aan voedingsstoffen gevolgen: kinderen verwekt in de Hongerwinter blijken vaker depressies en antisociale persoonlijkheidsstoornissen te hebben. Ook op school doe je het beter als je vroeger genoeg voedingsstoffen binnen hebt gekregen. Roseboom vat haar boodschap samen met een citaat van Frederick Douglas: "It is easier to build strong children, than to repair broken men."
Welvaartsziekten
Helaas zijn er vandaag de dag nogal wat 'broken men'. McDonald's, Coca Cola en Lay's zijn in alle uithoeken van de wereld te vinden. Door globalisering is ongezond en bewerkt voedsel wijd verspreid. Ook het aantal mensen dat in grote steden woont groeit elke dag en raakt hiermee verder van vers en gezond voedsel. Arme mensen kiezen vaak voor betaalbaar en houdbaar voedsel. Een koelkast hebben ze niet. Dat betekent dat ze veel frisdranken drinken en producten met veel zout binnenkrijgen. En haal je eten op straat, dan is vet, gefrituurd eten een 'veilige' keuze, daarin hebben bacteriën minder kans.
Voor de baby's die daar geboren worden, heeft dit eetpatroon dramatische gevolgen. Belangrijke voedingsstoffen ontbreken. Roseboom: “Ook mensen met obesitas kunnen ondervoed zijn, ze krijgen dan een tekort aan voedingsstoffen binnen.” Het probleem is niet dat ze te weinig eten, maar verkeerd eten.
Hoe kunnen we overgewicht en de bijbehorende welvaartsziekten tegengaan? Seidell draagt verschillende oplossingen aan:
1. Het oerdiëet en superfood
Eet niks wat je grootmoeder niet zou herkennen als voedsel, is het advies. Het Paleodiëet is gebaseerd op het eten dat onze voorouders aten: veel vezels en eiwitten, weinig suiker zout en vet. Volgens Seidell is het Paleodiëet in essentie goed, “Maar bedenk je: onze groente, graan en vlees van nu zijn op geen enkele manier te vergelijken met vroeger. De fitte, gespierde antilope die de jagers en verzamelaars aten is anders dan de doorgezakte, vette koe van nu.” Het is vooral goed om weinig bewerkt voedsel te eten, met een hoge energiedichtheid. Voor mensen in het Westen is dit een optie, helaas is hier een stuk moeilijker aan te komen voor mensen in grote steden buiten Europa. De superfoods die nu in de mode zijn, zijn niet per se slecht, maar ze doen weinig meer voor je gezondheid dan normale, gezonde voeding. Zo is 'onze eigen' doodnormale boerenkool in New York ontzettend hip. Het is marketing. Superfoods zijn vooral superexpensive.
2. Supersmoothies
Een ander toekomstbeeld, wat sommige mensen als oplossing zien, komt vanuit de quantified self-beweging: de mensen die met apps en technologie alles meten wat er te meten valt aan hun lichaam. Op basis van nauwkeurige gegevens, kan je berekenen wat je waarvan nodig hebt en hoeveel. Een biochemische cocktail kan ons dan voorzien van alle voedingsstoffen die we op een dag nodig hebben. Maar het plezier dat veel mensen aan aan eten beleven gaat hiermee verloren. Denk aan een heerlijk krokant, vers broodje, een warme soep op een koude dag of de geur van een stoofpotje.
3. Stadslandbouw
De beste oplossing ziet Seidell in moestuinen en stadslandbouw. Hiermee vergroot je kennis van vers voedsel en met moestuinen op onverwachte plekken (op daken van gebouwen bijvoorbeeld) maak je dit ook bereikbaar voor mensen in steden. De verkleinde afstand is ook nog eens duurzamer, want het kost minder transport om het voedsel bij de mensen te krijgen. Daarnaast leidt fysiek bezig zijn met voedsel tot kennis en bewustwording ervan. En dat is hard nodig volgens Seidell: “Slechts 1 % van de Nederlandse kinderen eet voldoende groente en fruit. Ze krijgen, kennen of lusten het niet.” Maar een kind dat zelf een courgette heeft geplant, en weet hoe die groeit, zal het ook eerder lusten. Bovendien worden buurten er aangenamer door, bewegen kinderen meer door op het land bezig te zijn, en zijn gezonde kinderen vaker op school.
Een goed begin is het halve werk, maar we hebben een behoorlijke achterstand in te halen. Roseboom ziet dat zwangere vrouwen vooral bang gemaakt worden door alle waarschuwingen voor gevaren. Een krampachtige houding ten opzichte van je dieet kan de variëteit beperken, wat nadelig is voor je gezondheid en dat van je toekomstige kind. Het advies is, word geen voedselradicaal. De manier om onze achterstand in te halen is bewust bezig zijn met eten dat onbewerkt is en gevarieerd te eten. Zorg je daarbij dat je ook nog genoeg beweegt en slaapt, dan ben je op de goede weg. Geniet, maar eet met mate.
Volgende week praten we met dr. Frank van Laerhoven (Milieubeheer, UU) en dr. Robert Fletcher (Internationale Ontwikkelingsstudies, UU) over gedeeld beheer van zeeën, bossen en natuur. Overexploitatie en misbruik liggen op de loer. Kan de markt een oplossing bieden? Hoe gaan andere samenlevingen om met hun commons?
