Back to the future
Duurzaamheid is vaak een 'ver van mijn bed-show'. De effecten van onduurzaam gedag zijn vooral merkbaar in de toekomst. Je gaat elk jaar met het vliegtuig op vakantie, want van klimaatverandering merk je toch weinig. Dat je over honderd jaar op sommige plekken misschien niet meer naar buiten kan door de brandende zon, kan je je slecht voorstellen. Dat maakt het moeilijk duurzame beslissingen te nemen.
Ook in de politiek ligt de nadruk vooral op het hier en nu, in plaats van de toekomst. Tijdens de laatste avond in de serie Back to the Future hielden innovatiewetenschapper prof. dr. ir. Harro van Lente (Science and Technology Studies, UM), politica Stientje van Veldhoven (Tweede Kamerlid D66) en Dennis van Berkel (klimaatjurist) korte pitches en was er debat. Hoe bescherm je natuur en cultuur, en wie draagt daarvoor de verantwoordelijkheid? Wat kunnen we verwachten van politiek, bedrijfsleven en wetenschap? En hoe kunnen we behoeftes en belangen van toekomstige generaties meewegen?
Keuzes maken
Biodiversiteit en culturele diversiteit worden bedreigd. Het liefst zouden we ze alletwee beschermen, maar soms moeten we keuzes maken. Is het beschermen van de panda dan net zo belangrijk als het beschermen van de taal Araki, die nog maar acht mensen spreken? Zo ja, hoe bescherm je een taal of cultuur? Om een natuurgebied kan je een hek zetten, maar je kan niemand dwingen een taal te blijven gebruiken. Natascha Zwaal van het WNF: “Het is romantisering om te denken dat je allerlei culturen in hun traditionele sfeer moet houden omdat wij dat toevallig zo leuk vinden.” Wanneer een cultuur verloren gaat, verlies je ook waardevolle kennis. Daar moeten we voor waken. Maar de meeste mensen in de zaal vinden natuur belangrijker. “De panda spreekt meer tot verbeelding dan een taal waar je nog nooit van gehoord hebt”, geeft iemand als reden. Is toerisme dan een manier om bedreigde natuur en cultuur te beschermen? De meerderheid is het er niet mee eens: “Economische waarde toevoegen aan een gebied is geen goed idee. De geschiedenis laat zien: dan gaat het helemaal mis!”
Vertrouwen in de overheid?
Duurzaamheid is belangrijk, daar is iedereen het over eens. Maar wie draagt de verantwoordelijkheid voor een duurzame toekomst? We klagen regelmatig over 'de politiek', maar desondanks roept de stelling: “Van overheid en bedrijfsleven kunnen we niets verwachten. Elke verandering moet van onderaf beginnen”, bij veel mensen weerstand op. “Het idee dat het van onderaf moet komen is te idealistisch”, is één van de klachten uit de zaal. Toch is verandering van bovenaf ook lastig. Je moet ervoor oppassen dat je met politieke beslissingen niet het omgekeerde bereikt van het duurzame effect dat je voor ogen had, zegt politica Stientje van Veldhoven. Als je energie in Nederland bijvoorbeeld te duur maakt, vertrekken alle bedrijven naar Duitsland, dan is het duurzame effect weer verloren. Het is zoeken naar een balans. De overheid kan in ieder geval zelf een steentje bijdragen door haar eigen inkopen en aanbestedingen duurzaam te doen.
Klimaatjurist Dennis van Berkel is er juist van overtuigd dat de oplossing van onderaf moet komen. Samen met duizend burgers en stichting Urgenda klaagde hij de overheid aan, omdat ze te weinig doet aan duurzaamheid. Dat is volgens hen in strijd met het recht. Hij maakt een vergelijking: “Als jouw buurman een zieke overhellende boom in zijn tuin heeft staan, die jouw huis kapot kan maken, kan de rechter oordelen dat die boom om moet om schade te voorkomen.” Op dezelfde manier moeten we voorkomen dat onze politieke beslissingen nu schadelijk zijn in de toekomst. Op 14 april is de zitting van deze zaak bij de rechtbank in Den Haag.
Welke behoeften?
In het duurzaamheidsdebat gaat het voortdurend over onze behoeften en die van volgende generaties. Maar hoe weten we waar ze in de toekomst behoefte aan hebben? Wie had bijvoorbeeld twintig jaar geleden verwacht dat internet en telefoons zo onmisbaar zouden worden in onze samenleving? Dat is moeilijk te voorspellen zegt innovatiewetenschapper prof. Harro van Lente: “Maar je kunt wel bedenken of de aarde een leefbare en prettige plek zal zijn voor toekomstige generaties als we zo doorgaan.”
Is het een idee om een ombudspersoon aan te stellen, die de belangen van volgende generaties behartigt? De helft van de zaal vind het een goed plan. Dat we vooral aan de korte termijn denken komt doordat we ons moeilijk een voorstelling kunnen maken van de toekomst. Een ombudspersoon kan toekomstscenario's schetsen om het publieke debat aan te wakkeren. Toch moet rekening houden met volgende generaties niet alleen de taak van een ombudspersoon zijn, maar die van ons allemaal.
Wat we moeten beschermen, wie daarvoor verantwoordelijk is en wat we in de toekomst nodig hebben, daar zijn we voorlopig nog niet over uitgedebateerd. Wil je de pitches terugzien en alle stellingen horen? Kijk dan het hele debat 'Toekomstige generaties' terug.
