Het cynisme voorbij
Peter Pan is het icoon van onze tijd. Dat stelt filosofe Susan Neiman tijdens Het cynisme voorbij. We zien volwassen worden als een moment waarop jeugddromen getemperd worden en je moet accepteren dat het leven niet zo avontuurlijk, spannend of geslaagd is als je ooit had gehoopt. Maar wie wil dat? Het is volgens Neiman dan ook niet verbazingwekkend dat we blijven hangen in kinderlijkheid. Daar moeten we vanaf. Volwassenheid is een ideaal dat het waard is om naar te streven. Neiman geeft vier redenen.
De jeugd is niet de beste tijd van je leven
We zien opgroeien als saai. Je zoekt een baan en komt er achter dat het leven minder avontuurlijk is dan je had verwacht. Daarom idealiseren we de jeugd. Tussen de 18 en 28 ben je in de bloei van je leven, je bent mooi, sterk, gelukkig en daarna gaat het allemaal bergafwaarts. Maar, zegt Neiman over deze jongvolwassenen: “We forget how aweful they feel”. De jeugd is helemaal niet de beste tijd van je leven, elke beslissing lijkt heel groot en je voelt je alsof je huidige liefde of baan het geluk voor de rest van je leven gaat bepalen. Dat de moeilijkste tijd van je leven als de beste tijd omschreven wordt, maakt het alleen maar moeilijker. Want, denk je, als ik nu al bang ben, hoe moet het dan als het vanaf hier allemaal bergafwaarts gaat?
Hou je bezig met belangrijke zaken
We moeten af van het aanbidden van de jeugd en beginnen met opgroeien. Neiman beroept zich op de waarden die centraal staan in de Verlichting. In de eerste zin van zijn beroemde essay Was ist Aufklärung? stelt Immanuel Kant dat Verlichting het ontworstelen is, aan de zelfveroorzaakte onmondigheid, het onvermogen je verstand kritisch en zelfstandig te gebruiken. Niet domheid, maar luiheid en lafheid weerhouden ons ervan om voor onszelf te denken. Het is makkelijk en comfortabel om iemand anders de beslissingen te laten nemen en te laten nadenken over de grote problemen in de wereld. Maar de schuld ligt niet helemaal bij ons. De overheid pampert ons maar al te graag en houdt ons klein. Zo worden we voortdurend afgeleid van de dingen die echt belangrijk zijn. Lekker eten, goede wijn, de nieuwste smartphone geven voldoening op korte termijn, maar de afhankelijkheid hiervan belet ons na te denken over relevantere zaken. Het zijn afleidingen die ons zoet houden, zoals je een klein kind zoet houdt met een speeltje. Ook de verleidingen van de digitale wereld, Facebook en andere sociale media leiden ons af. Klikken op internet geeft de illusie van actie ondernemen. Terwijl echt actie ondernemen meer is dan het tekenen van een online petitie voor Amnesty, of een tweet de wereld in sturen.
Durf te denken
Volwassen schilderen jeugddromen af als utopisch. Het is 'schattig' op zijn best, maar eigenlijk naïef en kinderachtig om te denken dat je profvoetballer, astronaut of artiest wordt. Dromen zijn leuk, maar als jongvolwassene leer je al snel dat het gaat om de hoogte van je salaris en de status van je baan. Het is moeilijk om in te gaan tegen de status quo, wie dat wel doet loopt het risico om kinderachtig of dom gevonden te worden. Wie de wereld probeert te verbeteren, krijgt te horen dat die eens volwassen moet worden, 'zo zit de wereld niet in elkaar'. Maar juist je eigen idealen behouden is essentieel voor volwassenheid. Volwassen worden is dus niet een kwestie van kennis, maar vooral van durf, van moed. Sapere aude! Durf te denken! Leer je eigen beslissingen nemen, reflecteer op wat je hebt geleerd en bedenk waar je het mee eens bent en waarmee niet.
Tussen cynisme en utopisme
Wat is dan volwassenheid? Volgens Neiman is volwassen worden een continu proces. Tijdens je tienerjaren kom je erachter dat de wereld niet zo in elkaar zit als je hoopte. Alles is complexer dan je dacht en niemand heeft antwoorden: “Even at their very best, and they seldom are, parents and teachers have failings. They know less than we thought they did, and they offer fewer solutions then we hoped,”aldus Neiman. Dat kan teleurstelling oproepen, en er is het risico om te vervallen in cynisme. Volwassen worden is een balans vinden: accepteren dat je misschien nooit helemaal krijgt wat je wilt, en de wereld niet zo is als je had gehoopt, maar daar wel naar blijven streven. We moeten ervoor waken niet te vervallen in het ene uiterste of het andere: niet te cynisch worden door onze ervaringen, maar ook geen blinde idealisten worden. Neimans advies: doe wat je kunt om de wereld beter te maken, maar verlies de realiteit niet uit zicht.
Kijk ook de hele (Engelstalige) lezing Het cynisme voorbij – Pleidooi voor een nieuw idealisme van Neiman terug en doe inspiratie op van grote denkers als Kant, Rousseau, Hume en De Beauvoir over opgroeien en de kunst van het volwassen worden.
