Prof. dr. Frans de Waal is een graag geziene gast bij Studium Generale. Hij laat zich niet meevoeren door de 'onderzoekswaan van de dag' en schrikt er niet voor terug om baanbrekende hypotheses op te stellen. Zo was hij één van de eersten die durfde te stellen dat mensen en apen overeenkomen qua gedrag. Maar waarin lijken wij dan precies op elkaar?
De Waal heeft met zijn onderzoeken aangetoond dat mensapen een vorm van empathie kennen. Hij voerde een aantal spraakmakende experimenten uit. Een aspect van deze empathie is bijvoorbeeld het kopiëren van lichaamsgedrag. De Waal en zijn onderzoeksgroep toonden aan mensapen filmpjes van gapende apen, en die werkten op hen aanstekelijk. Daarnaast herkent hij troostgedrag bij zijn primaten. Als een vrouwtjesaap gebeten is door een andere aap uit de groep en krijsend wegvlucht, springt een andere aap op haar af om haar even flink te omhelzen. Uit andere experimenten bleek dat mensapen (maar ook olifanten) in staat zijn tot samenwerking, zelfs als ze daar niet allebei baat bij hebben. Eén experiment, dat al in 1930 plaatsvond, laat zien hoe de ene aap de andere helpt om voedsel binnen te halen door tegelijk met hem aan een touw te trekken. Hij heeft daar eigenlijk niet zoveel zin in, want hij heeft net zelf al lekker gegeten. De andere aap weet echter, op een voor ons herkenbare manier, te zorgen dat de onwillige aap toch meedoet.
De Waal toont filmpjes die bij het publiek gevoelens van herkenning en vertedering oproepen. Zie je wel, die mensapen zijn precies zoals wij! Toch laten bepaalde vragen zich nog niet zo makkelijk beantwoorden. Want is empathie voor de apen een bewuste keuze of een geautomatiseerd proces? En hoe zit dat dan eigenlijk bij ons? Ook over het nut van empathie is nog niet het laatste woord gezegd. De Waal legt uit dat deze neiging naar compassie voortkomt uit de evolutie. Het is bijvoorbeeld voordelig voor het voortbestaan van de groep als de moeders empathie voelen voor hun kind. Empathie kent echter wel grenzen, want apen zijn wel geneigd zich in te zetten voor iemand de eigen groep, maar voor leden van een andere groep eigenlijk niet. Zelfs bij onbaatzuchtigheid is er niet altijd sprake van een puur soort altruïsme: iets doen zonder daar ook maar iets voor terug te verwachten.
Het bestuderen van de aap leert ons wellicht ook iets over de mens. Het geeft te denken over de aard van rechtvaardigheid en moraliteit. Daarin komen bioloog en geesteswetenschapper elkaar tegen. Soms staan zij hierin op gespannen voet met elkaar, maar een interessant gesprek levert het zeker op.
Prof. dr. Frans de Waal sloot met zijn lezing het programma in de lounge van de Expeditie UU af. Tijdens het programma spraken de vier speerpuntdirecteuren met prof. dr. Paul Schnabel over de strategische thema's van de Universiteit Utrecht. Die lees je terug op de Studium Generale nieuwsblog.
Illustrator Ronald van der Heide tekende wat er in de Pimp your mind lounge gebeurde. Zie ook het hele beeldverslag.
