Waarom de stoommachine geen Chinese uitvinding is

Wist je dat ongeveer 300 jaar geleden de eerste stoommachine in gebruik werd genomen? We weten er weinig over, terwijl kennis van het ontstaan van de stoommachine essentieel is voor het begrijpen hoe onze samenleving zo welvarend is geworden. Historicus prof. dr. Maarten van Rossem noemt het een paradox, tijdens de eerste lezing in de serie 500 jaar geschiedenis; onze cultuur berust op wetenschappelijke inzichten, maar er is nauwelijks aandacht voor in de media. Zo is de rol van de stoommachine volgens Van Rossem niet te onderschatten. Welke omstandigheden maakten de uitvinding van de stoommachine mogelijk? En waarom werd de stoommachine in Europa uitgevonden?

China

Eigenlijk is het gek dat de stoommachine geen Chinese uitvinding is. Tot 1800 ging het China namelijk voor de wind. Chinezen waren erg innovatief. De paraplu, het kompas en buskruit zijn Chinese uitvindingen uit die tijd. Al in de vroege 15^e eeuw voeren Chinese schepen uit op ontdekkingsreis, onder leiding van generaal Zen He. De schepen van Columbus waren notendopjes in vergelijking met de technologisch geavanceerde reuzen van de Chinezen, stelt Van Rossem. Toch waren de Chinezen vooral op zichzelf gericht, de ontdekkingsreizen leverden de Chinezen niet genoeg op, en de keizer besloot de reizen te stoppen. In de tussentijd zaten de Europeanen ook niet stil.

Wetenschappelijke revolutie

De uitvinding van de stoommachine begin 18^e eeuw kon ontstaan in de context van de wetenschappelijke revolutie, die halverwege de 16^e eeuw begon en tot ongeveer de 19^e eeuw duurde. De Renaissance zorgde voor een nieuwe manier van denken: men ging traditionele ideeën betwijfelen en ging zelf experimenteren. In 1450 werd in Mainz de boekdrukpers uitgevonden, waardoor kennis snel verspreid raakte door Europa. Er kwam een grote vraag naar boeken en de drukpersen draaiden op volle toeren. Ook werden er geleerde genootschappen opgericht, die ervoor zorgen dat Europese wetenschappers met elkaar in contact raakten. Dit alles bracht de ontwikkelingen in Europa in een stroomversnelling.

De stoommachine

Uitvindingen vinden nooit ineens plaats, er gaan vaak een heleboel andere uitvindingen aan vooraf. Voor het ontwerpen van een stoommachine is het nodig om iets te begrijpen van stoom. Ook moet je weten dat een vacuüm kan bestaan. Dat klinkt nu misschien logisch, maar veel mensen gingen in die tijd uit van Aristoteles' leer, waarin dit niet concept niet bestond. Galileo Galilei was de eerste die hier tegenin ging. Bovendien moet je je ervan bewust zijn dat er zoiets is als luchtdruk. Toen rond 1650 die kennis er eenmaal was, ging het snel. Maar waarom werd de stoommachine juist in Engeland uitgevonden? Voor de stoommachine zijn kolen nodig, en die konden in Engeland goedkoop gewonnen worden, doordat ze dicht aan de oppervlakte lagen.

De Industriële revolutie was dus vooral een kennisrevolutie. Technologische uitvindingen waren belangrijk, maar je zou nooit op het idee van een stoommachine komen als je niet weet hoe het zit met luchtdruk, vacuüms en andere wetenschappelijke principes.

Je kunt de lezing 500 jaar geschiedenis hier terug zien. Over twee weken zal Maarten van Rossem ons vertellen hoe het verder ging met de stoommachine en de industriële revolutie.