Nobelprijzen
Als je stemmen hoort die er niet zijn, kun je die dan 'zien' op een hersenscan? Deze vraag beantwoordde psychiater prof. dr. Iris Sommer in haar lezing in de reeks 'Nobelprijzen'. Het antwoord had ze nooit kunnen geven zonder het werk van Nobelprijswinnaar Nicolaas Bloembergen. Hij werd bekend vanwege zijn onderzoek naar Nuclear Magnetic Resonance (NMR). De belangrijkste toepassing van NMR tegenwoordig is de gewone MRI (Magnetic Resonance Imaging) scan. Sommer legt patiënten met auditieve hallucinaties onder de scanner om beter te begrijpen wat er in de hersenen gebeurt als iemand stemmen hoort.
Vele soorten stemmen
Stemmen horen is kenmerkend voor een psychose, maar ook andere psychiatrische aandoeningen kennen het als symptoom. Overigens komt het ook voor bij mensen die hardhorend of doof zijn, zij ervaren vaak muzikale geluiden die er niet zijn. Zelfs 10 procent van de gezonde mensen hoort wel eens stemmen. Een stem die positief en ondersteunend is, wordt vaak als een gave ervaren of bestempeld als 'helderhorendheid'. Wanneer de stemmen negatief zijn ('je bent niks waard'), aanzetten tot zelfbeschadiging en gepaard gaan met wanen ('aliens hebben een zendertje in mij geplaatst') is er wel een probleem. Liever een engeltje, dan een duivel die je wat influistert.
Kijkje in de hersenen
Prof. dr. Sommer legt voor haar onderzoek patiënten in de MRI scanner en vraagt hen op een knopje te drukken wanneer ze stemmen horen. Op de scan is vervolgens te zien dat bepaalde hersendelen actief worden. Ten eerste het gebied van Wernicke, dat betrokken is bij het luisteren naar en begrip van taal. Ten tweede de primaire auditieve schors, die reageert op al het geluid in de omgeving. Het derde gebied is het spraakgebied van Broca, dit gebied is verantwoordelijk voor het vormen van woorden. De eerste twee gebieden zijn dus passief, maar de laatsgenoemde is een actieve component. Deze afwijkingen komen voor bij zowel mensen die 'goede' als 'slechte' stemmen horen. Het blijkt dat de banen in de hersenen die voor snelle verbinding tussen de gebieden voor luisteren en praten zorgen, de arcuate fasciculus, bij patiënten van iets mindere kwaliteit zijn. Hierdoor is er een kleine vertraging en lijkt het alsof de stemmen die de patiënt zélf produceert van iemand anders komen.
'Kwade' of 'goede' stemmen
Maar waarom zegt de stem wat hij of zij zegt? Daarvoor keek Sommer naar de periode vlak voordat de stem begon met praten. Op dat moment liet de parahippocampus een signaalsverandering zien, dit gebied is voor de vorming van geheugen, maar ook voor het ophalen van herinneringen. Het is als het ware een archiefkast, waarin je documenten kunt wegstoppen of juist uit kan halen. De kast zit normaal gesproken dicht, anders zouden we de hele dag aan het verleden denken. Waarschijnlijk is de deur bij patiënten die stemmen horen niet altijd even goed gesloten en zeer emotionele herinneringen komen dan het eerst eruit. Veel mensen die stemmen horen hebben trauma's, dat zou de kwaadsprekende stemmen kunnen verklaren. Overigens zijn ook mensen met vriendelijke stemmen significant vaker getraumatiseerd dan mensen zonder stemmen. Trauma blijkt een algemene risicofactor voor stemmen, niet specifiek voor nare stemmen
Behandeling
Op de stemmenpoli van het UMC Utrecht legt men patiënten uit hoe de stemmen ontstaan (psycho-educatie) en zo kan de impact van het horen ervan flink verminderen. Ook zijn er coping-strategieën ontwikkeld, gebaseerd op het ontstaan van de stemmen, want door de betrokken hersengebieden bezig te houden kunnen ze niet ook stemmen gaan vormen. Daarom helpt het voeren van gesprekken, zingen, neuriën, hardop voorlezen, maar ook slapen. Psychotherapie moet zorgen dat patiënten niet meer geloven dat stemmen macht over hen hebben, dat zij opdrachten van stemmen niet meer uitvoeren, minder angstig worden van stemmen en dat hun zelfvertrouwen hersteld wordt. Als de therapie goed aansluit kunnen patiënten de stemmen zelf 'wegdenken' of slechte stemmen omzetten naar positieve.
Meer over stemmen horen? Kijk dan de lezing 'Kijken in de geest' terug. Volgende week hebben we de enige nog aan de UU-werkende Nobelprijswinnaar op het podium, prof. dr. Gerard 't Hooft. Hij houdt zich bezig met de natuurwetten van deeltjes en krachten. Hij kan ons uitleggen waarom men in de natuurkunde zo driftig op zoek is naar de 'theorie van alles' en wat we van die theorie mogen verwachten.
