Ware schoonheid
Vergelijk Brad Pitt, Angelina Jolie of een andere filmster naar keuze eens met je partner. Is je partner net zo mooi als je Hollywoodheld of heldin? Eigenlijk zijn ze niet te vergelijken. Je kijkt anders naar je partner dan naar een filmicoon. Toch kun je beide mooi vinden. Hoe kan dat? Volgens filosoof dr. Rob van Gerwen zijn we in de war. De verwarring heeft niet te maken met wat schoonheid is, maar met de manier waarop we erover praten.
Neem nu de biologen. Zij verwarren schoonheid met aantrekkingskracht. Pauwenhennen vinden pauwenstaarten aantrekkelijk, maar het gaat te ver om te zeggen dat hennen de staarten 'mooi' vinden. Wij mensen vinden de staarten misschien mooi, maar van de hennen weten we het niet. Aantrekkingskracht is iets anders dan schoonheid. Mensen voelen zich aangetrokken tot bepaalde lichamelijke kenmerken, maar ook dit is volgens Van Gerwen niet wat mensen mooi maakt.
Drie soorten schoonheid
Wat maakt mensen wel mooi? Wat is schoonheid, als het geen aantrekkingskracht is? Van Gerwen: “Iedereen weet wat schoonheid is. Als je schoonheid ervaart, herken je het meteen.” Wat voor een dingen zijn mooi? Van Gerwen onderscheidt drie groepen: natuurschoonheid, kunstschoonheid en menselijke schoonheid. Natuurschoonheid in zijn meest rijke vorm is wanneer je er middenin staat, als je het ruikt, ziet, voelt. Bijvoorbeeld als je door het bos loopt in de herfst, de takken kraken onder je schoenen en je ziet een eekhoorntje wegschieten in een boom. Wanneer we van kunst zeggen dat het mooi is, gaat het over het realiseren van de intenties van de kunstenaar. In tegenstelling tot natuur, is kunst is altijd verbonden aan een maker. Neem Picasso's Guernica. We kunnen objectief praten over welke tinten grijs het schilderij bevat, maar dat is niet interessant. Relevanter is wat het schilderij met ons doet. Als we zien dat het schilderij een gevoel van verontwaardiging oproept, dan is dit een subjectieve eigenschap van het schilderij die Picasso erin heeft gelegd.
Deze twee soorten schoonheid vertellen ons iets over haar aard. Ten eerste is schoonheid niet iets meetbaars, omdat het geen objectieve maar een subjectieve eigenschap van een object is. Van Gerwen: “Wetenschap heeft ons niets te vertellen over wat we mooi vinden. Wetenschap gaat over zaken die onafhankelijk van mensen het geval zijn, en schoonheid hoort daar niet bij.” Ten tweede kunnen we zeggen dat we ervaringen van schoonheid graag delen. Je stoot je vriend in het bos naast je aan en zegt: “Kijk eens, wat mooi die eekhoorn”. Van Gerwen gaat nog een stap verder en geeft een definitie: “In schoonheid ervaren we de eigenheid van het andere.” Schoonheid is het innerlijke, uitgedrukt in het uiterlijk. En dat is de link met de derde vorm van schoonheid, de menselijke. Mensen zijn mooi als hun innerlijk, hun karakter en emoties, tot uitdrukking komen in hun uiterlijk en lelijk als dit niet het geval is.
Lelijkheid
Van Gerwen toont Joseph Merrick, beter bekend als de The Elephant Man. Zijn uiterlijk verhindert het zien van zijn innerlijk, je blijft hangen in de buitenkant. Angelina Jolie en Brad Pitt zijn misschien aantrekkelijk op een oppervlakkige manier, maar ze zijn niet mooi. Cosmetisch chirurgen vormen op basis van ideale beelden van zogenaamde ideale proporties mensen om tot generieke personen zonder uitstraling. Elke cosmetische ingreep vertroebelt het zicht op het innerlijk. Je ziet hun innerlijk niet tot uitdrukking komen in hun uiterlijk. En dat is wat lelijkheid is.
Je kunt de lezing van dr. Rob van Gerwen hier terugzien. Volgende week de laatste lezing in deze serie over ware schoonheid. Informaticus prof. dr. Pieter Adriaans onderzoekt kunst en computers. Kunnen we schoonheid berekenen?
