Ware schoonheid
De 'A' is zalmkleurig, de 'B' turquoise-groenig en de 'C' lavendelpaars. De getallenlijn gaat van 1 tot 6 omhoog, gaat dan hellend naar beneden tot 12 en draait ondersteboven naar links. Dit klinkt misschien gek, toch heeft 1 op de 100 mensen de ervaring dat zintuigen 'samengaan'. Zij hebben synesthesie. Letters of cijfers hebben kleuren, getallen staan in een bepaalde ruimtelijke ordening, namen en woorden hebben een smaak of klanken zijn vierkant, hoekig of juist rond. Synestheten nemen de wereld anders waar en opvallend is dat relatief veel kunstenaars synestheet zijn. Kan onderzoek naar synesthesie ons dan wat leren over schoonheid? In ieder geval leert het ons dat waarneming niet voor iedereen hetzelfde is.
Synesthesie
Iedereen is wel een beetje synestheet. Over het algemeen zijn mensen het erover eens dat het ronde vormpje (hiernaast) 'Boeba' is en het puntige sterretje 'Kiki'. En het blijkt dat bij het tonen van één flits en het laten klinken van twee piepjes, mensen twee flitsen 'zien'. Iedereen associeert in zekere mate geluid met visuele waarneming. Maar bij 'echte' synestheten is dit sterker en constanter. Neurofysiologe dr. Tessa van Leeuwen noemt tijdens de tweede lezing in de serie 'Ware schoonheid' een aantal kenmerken op. De combinatie van twee zintuigen is bij synestheten vanaf de jeugd aanwezig en het verandert niet. Alle combinaties van zintuiglijke informatie zijn mogelijk maar het zijn eenrichingscombinaties, dat wil zeggen: iemand die letters in kleuren ziet, denkt niet aan een bepaalde letter bij het zien van een kleur en iemand die smaken bij namen proeft, denkt niet aan namen als hij of zij eet. Synesthesie is erfelijk, het komt in families voor, maar welk gen erbij betrokken is, is niet bekend.
Wat de oorzaak is voor synesthesie is ook niet duidelijk. Er zijn theorieën die een verklaring zoeken in anatomische verbindingen in de hersenen. In het geval van letter-kleursynesthesie bijvoorbeeld zou het 'letter-' en 'kleurgebied' in de hersenen verbonden zijn, waardoor het 'lettergebied' over kan lopen met signalen uit het kleurgebied. Een andere theorie stelt dat er teveel terugkoppeling is uit multi-sensorische gebieden, wat in het kleurengebied terechtkomt.
Geen handicap
De meeste synestheten ervaren hun 'aandoening' niet als een handicap. Sterker nog, veel van hen vinden het zelfs een verrijking. Van Leeuwen noemt er een paar. De componist Olivier Messiaen zag kleuren bij klanken, en zijn composities moesten er ook mooi uitzien. De kunstschilder Wassily Kandinsky zag vormen in kleuren, bestudeerde zijn eigen waarneming jaren wat voor hem 'innerlijke noodzakelijkheid' was en projecteerde dit in zijn schilderijen. Of dit nu mooi is, is de vraag. De composities van Messiaen zijn niet per se toegankelijk (luister hier) en niet iedereen is fan van de abstracte kunst van Kandinsky. Schoonheid zit voor hen in dat wat zij waarnemen. Het onderzoek naar synesthesie heeft aangetoond dat niet iedereen hetzelfde waarneemt en dus zal hun kunst niet voor iedereen mooi zijn.
Maar is schoonheid te onderzoeken in het brein? Er is onderzoek gedaan naar de hersengebieden die actief worden bij het ervaren van schoonheid. Proefpersonen werd gevraagd wat ze een mooi schilderij en lelijk schilderij vonden en vervolgens werden deze twee schilderijen in een fMRI scanner getoond. De gebieden die oplichtten, hebben vaak te maken met emotie. Maar op deze manier wordt niet schoonheid zelf gemeten, slechts het effect ervan op ons brein.
Wat ware schoonheid is blijft de vraag. Volgens filosoof dr. Rob van Gerwen is er veel verwarring over dit begrip. Komende woensdag zal hij een poging doen dit te ontrafelen.
Kijk hier de lezing van dr. Tessa van Leeuwen terug. Benieuwd welke smaak jouw naam heeft? Op de site van Wetenschap24 vindt je een lijst met namen en smaken. Een erg bijzondere vorm van synesthesie heeft Daniel Tammet. In zijn TEDtalk vertelt hij er meer over.
